В эпоху Македонской (Армянской) династии амшенцы были влиятельны на Понте. Дукой Халдии Трапезунда был Иоанн Халд, сын основателя монастыря Христа Спасителя в Сирмене.
Амшенцы известны по урартским, ассирийским и персидским источникам VIII – VI веков до н.э.,
а в эпоху Византийской Империи воспринимались как отдельная от греков этническая группа.
Часть амшенцев расселилась на территории Западной Армении в районах нынешних городов Орду, Герасун и в восточной части бассейна Чороха. А другая часть расселилась южнее Сюника. Традиционный район проживания пролегал от Трапезунда до Аджарии и Джавахка включительно.
Издревне амшенцы известны как ученые, педагоги, священнослужители, полководцы и … пчеловоды. То есть, амшенцы - это носители именно государственнических качеств.
Исходя из вышеизложенного, можем отметить, что амшенцы (будучи пассионарным элементом Армянского нагорья) являются мощным идеологическим и геополитическим ресурсом по восстановлению армянской государственности на исконных землях Западной Армении на основе пролиферационной (т.е. развитие через новообразование) стратегии развития Западной Армении в ХХI веке.
Как мы уже отметили, амшенские, или причерноморские армяне являются представителями субкультурной локальной группы армян.
Историческая область Амшен в Западной Армении, откуда они родом, его название и появление амшенских армян на Черноморском побережье, по свидетельству средневековых армянских историографов - Вардапета Гевонда и Ована Мамиконяна связана с событиями VIII века, когда спасаясь от арабских завоевателей, 12 тысяч армянских воинов со своими семьями под начальством нахарара Шапуха Аматуни мигрировали на побережье Черного моря. Они поселились между современным Трабзоном и Хопой. Сын Шапуха - Амам Аматуни основал новый город - Амамашен, который позже стали называть Амшен, а выходцев оттуда амшенцами. До последней четверти XV века на территории Понта между Ризой и Хопой существовало Амшенское княжество.
В дальнейшем, основная часть амшенских армян осела на территории Абхазии, в Аджарии, Краснодарского края, Адыгеи, Северного Кавказа и в Крыму. Несмотря на частные изменения в миграционной политике царской России по отношению к бывшим турецкоподданным гражданам, переселение амшенских армян в Россию стало воплощением стабильности. И сегодня амшенские армяне являются самой большой и старейшей армянской субэтнической группой в этих регионах.
И еще.
Вышеназванная группа амшенских армян является потомками неисламизированной части амшенцев, которые вынужденно покинули родной Амшен в период обращения в ислам остального населения и насильственного отурчивания, а также потомки жертв геноцида армян.
Являясь христианами, они сохранили самобытную культуру и особое амшенское самосознание. Как и другие амшенские этногруппы, они говорят на амшенском диалекте армянского языка, который принадлежит к числу наиболее отклонившихся от литературной нормы и по своему генезису восходит ограниченному ареалу, составлявшему часть территории средневековой Ани - Ширакской Армении, причем наиболее близкие к нему – это диалекты Киликии и Себастии. Отметим, что в настоящий момент большинство амшенских армян свободно владеют русским языком, который нередко, в первую очередь для жителей городов и курортных населенных пунктов, является вторым родным языком.
Уважаемые участники съезда!
Международный женский союз амшенских армян, наряду с другими задачами, целенаправленно занимается мониторингом социально-экономического, культурно-просветительского и духовного состояния нашего народа. И одним из важнейших направлений в решении этих задач является сохранение семейных традиций и языка.
Роль армянской женщины - как хранительницы и носителя армянского языка и традиций, воспитания детей и возрождения амшенского самосознания - велика.
В свете вышеизложенного кратко представим некоторые наши исследования современного состояния амшенских армян в местах своего компактного проживания на Черноморском побережье, на примере Республики Абхазия и Краснодарского края Российской Федерации.
Так:
1. Половина населения современной Абхазии составляют амшенские армяне.
2. Почти всё амшенское население, включая детей, говорит на трех амшенских - орду, дженик и трапезундском диалектах армянского языка.
3.В отличие от Грузии, России, Турции, стран Европы и США, в Абхазии не наблюдается тенденция смены армянской фамилии, ради карьерного роста.
4. Две тысячи детей обучаются в армянских школах, находящихся на государственном обеспечении. Это уникальное явление на сегодняшний день в современной мировой армянской диаспоре.
5. Самоорганизация армян в Абхазии проявилось в создании общинных структур. Армянская община в Абхазии имеет четыре филиала в республике: Гагринский, Гудаутский, Сухумского района и г. Сухума.
6. Возрождение культурно-просветительской жизни проявляется как:
- на базе армянских школ регулярно проводятся тематические мероприятия;
- есть энтузиасты, которые собирают этно-материал, экспонаты для будущего амшенского музея, пишут книги о культуре, истории своего народа;
- существуют музыкально-хореографические группы;
- создана юношеская футбольная команда «Амшен».
7. Процессы ассимиляции минимизированы за счет сохранения устойчивых семейных традиций: в своей основе большинство семей в Абхазии – моноэтнические.
8. Население активное и мобильное.
9. Как мы выше отметили - амшенская женщина - хранительница очага, носительница амшенского самосознания и традиций.
Но наряду с вышеизложенными положительными тенденциями в Абхазии существуют и проблемы в жизни общины.
Наблюдается некоторое ущемление армянского населения, которое выражается:
1. В дискриминации при поступлении в ВУЗ-ы и на работу, как в государственные учреждения,
так и в коммерческие структуры. В этой связи можно особо отметить проблемы возникающие при
открытии и ведении своего бизнеса.
2. Из 131 школы, действующих на территории Республики Абхазия до развала Советского Союз, сейчас функционирует только 31 школа.
Но нужно честно признаться, что в этом виноваты не только власти Абхазии, но и сами местные армяне.
Отметим, что и сами школы имеют большие проблемы.
Это:
- плачевная материальная-техническая база;
- нехватка и низкий уровень подготовки преподавательских кадров;
- нехватка современных учебно-методических материалов;
- отсутствие технической, инновационной оснащенности.
3. Наблюдается безработица.
Люди вынуждены жить за счет натурального хозяйства.
4. Из-за социально-экономической нестабильности, не преодоленных последствий со времён грузино-абхазской войны и блокады, заметен отток городского и сельского армянского населения из Абхазии в Россию и другие страны.
5. Практическое отсутствие национальной амшенской интеллигенции, как базового стержня развития и возрождения духовных ценностей и амшенских интересов.
6. На всю республику существует всего одна армянская церковь в г. Гагры. Ведь армянская Церковь всегда являлась фактором духовного объединения армян.
7. В малом количестве представлены амшенские СМИ, особенно на армянском языке – результатом чего является, слабая информированность амшенского населения о своих проблемах и текущих задачах.
8. Враждебная пропаганда со стороны Грузии, направленная против амшенских армян Абхазии, что порождает необоснованные фобии у абхазцев к амшенцам.
9. Заметна слабая работа амшенской общины в Абхазии. Активисты армянских общинных структур связывают это с катастрофической нехваткой финансирования, что в свою очередь связано с отсутствием реального амшенского бизнеса в республике.
Теперь перейдем к ситуации в России.
Амшенские армяне компактно проживают не только на черноморском побережье, но также живут во многих регионах Российской Федерации, особенно в городах и селах Краснодарского и Ставропольского краев, республиках Северного Кавказа, в Адыгее, в г. Москве, в Ростовской, Московской и других областях.
Сейчас мы рассмотрим ситуацию с самой многочисленной амшенской диаспорой в России – черноморской.
В Краснодарском крае Российской Федерации проблемы амшенских армян частично отличаются от проблем амшенцев в Абхазии.
Начнем с позитивных моментов:
1. Выгодное месторасположение компактного проживания многочисленного амшенского населения. И что немаловажно, непосредственно близкая связь с Абхазией.
2. Высокий уровень благосостояния амшенского населения.
3. Присутствие амшенского элемента во всех государственных, общественно-политических, социально-экономических и культурных институтах региона.
4. Возрождение культурно-просветительской жизни проявляется как:
- открытие музеев и памятников;
- издание литературных произведений на амшенском диалекте;
- организация научно-практических конференций;
- проведение фольклорных праздников;
- деятельность хореографических групп, в репертуаре которых исполнение уникальных амшенских круговых танцев.
Наряду с положительными моментами особое беспокойство вызывают проблемы, стоящие сегодня перед амшенцами Краснодарского края:
1. Угроза потери армянского языка в перспективе.
2. Недостаточность армянского компонента в образовательных учреждениях, в районах компактного проживания амшенского населения.
3. Нежелания самих армян обучать своих детей родному армянскому языку в общеобразовательных школах.
4. Постыдная, и к сожалению нарастающая тенденция у некоторых амшенских армян изменения и даже смены армянских фамилий, ради своего карьерного роста.
5. Негласная дискриминация со стороны властных структур.
6. Формальная и неудовлетворительная деятельность организации «Союз армян России» в г. Сочи. Абсолютная несостоятельность в продвижении идей в решении актуальных задач, стоящих перед амшенской общиной.
7. В отличие от Абхазии низкая оценка самоидентификации, как следствие, усиление ассимиляционных процессов.
Это некоторые выводы, которые являются результатом исследования нашей организации в двух регионах компактного проживания амшенских армян.
И самое главное…
На всем побережье Черного моря нет ни одной армянской семьи, которой не коснулась величайшая трагедия армянского народа - геноцид, учиненный тремя преступными турецкими правительствами, а именно: османского (султанского), младотурецкого и кемалевского (Ататюрка) 1894-1923 гг. на территории своего исторического обитания - Амшена в Западной Армении.
Одной из важнейших и приоритетных направлений в деятельности Международного женского союза амшенских армян является сбор и документальное освидетельствование фактов преступления, свидетельств прямых потомков жертв геноцида, учиненного османским правительством, в отношении армян Западной Армении.
Эти факты будут опубликованы не только в прессе, как, например, свидетельство Зайтар Демерчян об ужасном преступлении содеянное в селе Дженик, когда турки заживо сожгли всех жителей села. Этот рассказ об обычной амшенской семье, которая жила на своей исконной земле в Западной Армении и которым пришлось покинуть родной очаг, потому что они мешали своим существованием османским ублюдкам строить так называемую «великую» османскую империю. А потом, последующие 100 лет, трубить на весь мир о цивилизованности своей нации и которые из кожи вон готовы лезть, чтобы попасть в Европейский Союз.
Стирая историческую память у своего народа, и введя его в заблуждение, «отцы» нации отнимают у своего же народа шанс на покаяние.
Фальсификацией истории занимались многие на протяжении истории человечества, но преступная османская верхушка довела её до совершенства.
Но это не значит, что им удалось стереть нашу память - память потомков жертв геноцида.
Члены нашей организации, волонтёры, начали вести скрупулёзное документирование свидетельств данных фактов на всём протяжении Черноморского побережья в местах компактного проживания амшенских армян.
Слава Богу, ещё живы прямые потомки жертв геноцида, которые готовы нам предоставить и подтвердить этот материал.
Факты, также будут задокументированы видео свидетельствами и запротоколированы в соответствии с юридическими требованиями для предоставления материалов Национальному Совету Западной Армении и его компетентным структурам для инициирования этих дел в Международных судебных инстанциях.
Эти факты должны лечь в основу свидетельских показаний для предоставления в международные суды, трибуналы, которые, наконец, окончательно и бесповоротно осудят это чудовищное преступление против человечности и восстановят все попранные права нашего народа.
То, что совершили турки - планомерно уничтожая армян, со второй половины 19 века по 1924 годы - это абсолютное зло. Они должны понести заслуженное наказание за содеянное, за то, что отняли у целого народа Родину и на костях наших предков упиваются процветанием кемалевского детища.
Замалчивание, игнорирование и даже отрицание самого исторического факта геноцида армян со стороны нечистоплотных политиков и ангажированных структур фактически является соучастием последних в этом кровавом преступлении.
Спасибо.
Саида Оганян,
Руководитель Международного женского союза амшенских армян
Париж, Франция
30 ноября 2012 год
---------------------------------------------------------------
(На армянском языке)
Համշեն. Պատմական էքսկուրս եւ արդի հիմնախնդիրներ
Համշենահայերի Կանանց Միջազգային Միության նախագահ՝ Սաիդա Օհանյանի զեկույցը, Արեւմտյան Հայաստանի հայերի 5-րդ վեհաժողովում
(30.11.2012թ. Փարիզ, Ֆրանսիա)
Ողջունում եմ Ձեզ՝ Արևմտյան Հայաստանի հայերի 5-րդ վեհաժողովի հարգելի՛ պատվիրակներ:
Բարև Ձեզ՝ հարգելի՛ պարոն Աբրահամյան:
Թույլ տվեք ներկայացնել Ձեզ «Համշենահայերի կանանց միջազգային միություն» ոչ կառավարական կազմակերպության միության կողմից պատրաստված հետազոտական զեկույցը և դիմումը՝ կապված համշենահայերի՝ Արևմտյան Հայաստանի բնիկ ժողովրդի օրախնդիր հարցերի հետ:
Ինչպես գիտեք, համշենահայությունը ենթաէթնիկական այն խումբն է, որի ծագումն ընթացել է Հայկական բարձրավանդակում:
Համշենահայերը դեռ հնում կազմակերպեցին իրենց ինքնավար պետականությունը Արմենիկոմ- Մեծ Համշեն ֆեմայի ձևով, որի սահմանները հիմնականում համընկնում էին հայ ժողովրդի բնօրրանի հետ:
Մակեդոնյան (Հայկական) հարստության դարաշրջանում hամշենահայերը մեծ ազդեցություն ունեին Պոնտոսում: Հովհաննես Հալդը Հալդյան շրջանի իշխան էր, որը Սիրմեն քաղաքի Քրիստոս Փրկչի վանքի հիմնադրի որդին էր: Համշենցիները հայտնի են մ.թ.ա. 8-6-րդ դդ. ասորական և պարսկական, ուրարտական աղբյուրներից, իսկ Բյուզանդական կայսրության դարաշրջանից՝ որպես հույներից անջատ էթնիկական խումբ:
Համշենցիների մի մասը տարածվեց Արևելյան Հայաստանի տարածքում՝ ներկայիս Օրդու, Հերասուն քաղաքներում և Ճորոխ գետի արևելյան հատվածում, իսկ մի մասը բնակություն հաստատեց Սյունիքից հարավ ընկած տարածքում:
Համշենահայերի ավանդական կեցավայրը ձգվում է Տրապիզոնից –Աջարիա՝ ներառյալ Ջավախք:
Հնուց ի վեր համշենահայերը հայտնի են որպես մեղվաբույծներ, հողագործներ, ուսուցիչներ, հոգևորականներ, գիտնականներ, զորավարներ, ինչը թույլ է տալիս ասել, որ համշենահայերը պետականության կազմակերպված ու հղկված, որակական հատկանիշների կրողներն են: Ելնելով վերը ասվածից՝ կարող ենք նշել, որ համշենահայերը (լինելով պասսիոնար տարր Հայկական բարձրավանդակում) հանդիսանում են գաղափարական հզոր և աշխարահաքաղաքական առումով վստահելի ռեսուրս՝ վերականգնելու հայկական պետականությունը պատմական հայրենիքում՝ Արևմտյան Հայաստանում՝ ներգրավելով Արևմտյան Հայաստանի պրոլիֆերացիոն ռազմավարությունը (այսինքն՝ զարգացում նորակազմավորումների միջոցով) 21-րդ դարում:
Ինչպես նշեցինք, համշենահայերը կամ սևծովյան հայերը հանդիսանում են հայության ենթամշակութային տեղային խումբ: Միջնադարյան պատմագիրներ Ղեւոնդ Վարդապետի և Հովհաննես Մամիկոնյանի վկայությամբ՝ համշենահայերը պատմական բնօրրան Համշենից և Արեւմտյան Հայաստանից դուրս են եկել դեպի Սև ծովի առափնյա տարածքներ՝ փրկվելով արաբական նվաճողներից: Տասներկու հազար հայ զինվորներ՝ Շապուհ Ամատունի նախարարի գլխավորությամբ, հեռացան հայրենիքից՝ հաստատվելով ներկայիս Տրապիզոն և Խոփ քաղաքների միջև: Շապուհի որդին՝ Համամ Ամատունին, հիմնեց Համամաշեն քաղաքը, որը հետագայում կոչվեց Համշեն. տեղացիներին անվանեցին համշենցի: Մինչև 15-րդ դարի վերջին քառորդը Պոնտոսի տարածքում ՝ Ռիզայի և Խոփի միջև գոյություն ուներ Համշենի իշխանությունը:
Հետագայում համշենահայերի հիմնական մասը հաստատվեց Աբխազիայի, Աջարիայի, Կրասնոդարի երկրամասի, Ադիգեյի, Հյուսիսային Կովկասի և Ղրիմի տարածքներում: Չնայած ցարական Ռուսաստանի՝ նախկին թուրքահպատակ քաղաքացիների նկատմամբ ներգաղթի քաղաքականության և ռազմավարության հաճախակի փոփոխություններին՝ համշենահայության վերաբնակեցումը Ռուսաստանում կայունության երաշխիք հանդիսացավ: Եվ այսօր համշենանահայերը ամենամեծ և հնագույն ենթաէթնիկական խմբերից են վերը նշված տարածքներում:
Հավելենք, որ վերոհիշյալ համշենահայերը ժառանգներն են այն չիսլամացված հայերի, որոնք ստիպված լքել են հայրենի Համշենը մնացած ազգաբնակչության դավանափոխության և բռնի թուրքացման շրջանում, ինչպես նաև ժառանգներն են ցեղասպանության զոհերի: Լինելով քրիստոնյա՝ նրանք պահպանել են իրենց ուրույն մշակույթը և ինքնատիպ համշենյան մտածելակերպը: Ինչպես և մյուս համշենյան ենթախմբերը, նրանք էլ խոսում են համշենի հայկական բարբառով, որն իր տեսակով հեռու է գրական հայերենից և մոտ է Կիլիկիայի և Սեբաստիայի բարբառներին:
Նշենք, որ Ռուսաստանի տարածքում ապրող համշենահայերը ազատորեն տիրապետում են ռուսերենին:
Վեհաժողովի հարգելի՛ մասնակիցներ, «Համշենահայերի կանանց միջազգային միությունը», ի թիվս այլ խնդիրների, զբաղվում է նաև համշենահայության իրավիճակի նպատակային հետազոտությամբ՝ թե՛ սոցիալ- տնտեսական, մշակութային-լուսավորչական, թե՛ հոգևոր: Այդ խնդիրների լուծուման համար հիմնարար ուղղություն է հանդիսանում ընտանեկան ավանդույթների և լեզվի պահպանումը:
Անգնահատելի է հայ կնոջ դերը՝ որպես հայոց լեզվի և հայկական ավանդույթների կրողի ու պահպանողի, երեխաների դաստիարակության և համշենցու ինքնագիտակցության:
Ելնելով վերոնշյալից՝ փորձենք համառոտ ներկայացնել մեր դիտարկումները Սևծովյան ավազանում համշենցիների համատեղ կացության ներկա իրավիճակի վերաբերյալ Ռուսաստանի ԴաշնությանԿրասնոդարի երկրամասի և Աբխազիայի Հանրապետության օրինակով:
Այսպես՝
1) Ներկայումս Աբխազիայի բնակչության կեսը հայեր են:
2) Գրեթե ողջ համշենահայ բնակչությունը, այդ թվում և երեխաները, խոսում են Համշենի երեք բարբառներով՝ օրդու, տրապիզոնի և ջենիկ:
3) Ի տարբերություն Ռուսաստանի, Վրաստանի, Թուրքիայի, Միացյալ Նահանգների և եվրոպական երկրների՝ համշենհայերը Աբխազիայում չեն փոխում իրենց հայկական ազգանունները՝ հանուն կարիերայի:
4) Երկու հազար երեխա սովորում է պետության կողմից ֆինանսավորվող հանրակրթական հայկական դպրոցներում: Սա բացառիկ երևույթ է ժամանակակից հայկական սփյուռքի համար:
5) Հայերի ինքնակազմակերպումը արտահայտվեց համայնքային կառույցների ստեղծմամբ: Աբխազիայի հայ համայնքը հանրապետությունում ունի չորս մասնաճյուղ՝ Գագրայի, Գուդաուտայի, Սուխումիի շրջաններում և Սուխումի քաղաքում:
6) Մշակութային և լուսավորչական կյանքի վերածնունդն արտահայտվում է՝
- հայկական դպրոցների հիման վրա անցկացվում են թեմատիկ միջոցառումներ,
- կան նախանձախնդիր մարդիկ, որոնք հավաքում են պատմական նյութեր, ցուցանմուշներ ապագա համշենի թանգարանի համար, գրում են գրքեր իրենց ազգային մշակույթի և պատմության մասին,
- գործում են երգի-պարի խմբեր,
- ստեղծված է «Համշեն» երիտասարդական ֆուտբոլային թիմ:
7) Ձուլման ընթացքը նվազեցված է՝ շնորհիվ հայկական ընտանեկան ավանդույթների խիստ պահպանման. ընտանիքները հիմնականում մոնոէթնիկ են:
8) Բնակչությունը ակտիվ և գործուն է:
9) Ինչպես վերը նշեցինք, համշենահայ կինը ընտանիքի պահապանն է, ագային ինքնագիտակցության և ավանդույթների կրողը:
Սակայն նշված դրականի կողքին Աբխազիայում կան նաև խնդիրներ.
Նկատելի են որոշակի խոչընդոտներ հայ ազգաբնակչության հանդեպ:
Նշված դրական իրադրության կողքին խտրականություն կա ինչպես բուհեր ընդունվելու և պետական ձեռնարկության ծառայական պաշտոններ զբաղեցնելու խնդրում, այնպես էլ նույնիսկ առևտրային կազմակերպություններ ստեղծելու խնդրում:
Այս առիթով ցանկանում ենք նշել հատկապես աշխատավայրի կամ աշխատատեղի ստեղծման խնդիրը:
Բ) Խորհրդային տարիների հարյուր երեսունմեկ դպրոցներից մնացել են երեսունմեկը:
Անկեղծ ասած, այս հարցում ոչ միայն Աբխազիայի իշխանություններն են մեղավոր, այլև տեղի հայ բնակչությունը:
Նշենք նաև, որ դպրոցները նույնպես ունեն մեծ խնդիրներ. ցավալի վիճակում է նյութատեխնիկական բազան:
Ցածր է դպրոցական համակարգի մակարդակը, անբավարար գիտելիքների բացակայության պատճառով բավարար գիտելիքներով մասնագետներ չեն պատրաստում: Բավարար չեն ուսումնամեթոդական նյութերը: Բացակայում են տեխնիկական և նորարարական միջոցները: Նկատվում է անգործություն, գործազրկություն:
Մարդիկ ստիպված ապրում են իրենց սեփական տնտեսության բարիքներով:
Հասարակական–տնտեսական անկայունությունը առկա է, որը Վրաստանի և Աբխազիայի հակամարտության հետևանքն է. այն առիթ է հանդիսացել հայության արտագաղթին դեպի Ռուսաստան և այլ երկրներ:
Իրականում համշենահայության սակավությունը դժվարացնում է հոգևոր արժեքների զարգացումը:
Իրականում հայ մտավորականների սակավությունը դժավարացնում է վերածնունդը և հոգևոր արժեքների ամրացումը:
Զ) Աբխազիայում գործում է մեկ հայկական եկեղեցի Գագրա քաղաքում:
Հայ առաքելական եկեղեցին միշտ հանդիսացել է համշենահայության համախմբման հոգևոր կյանքի խթանիչ:
Քիչ քանակությամբ են ներկայացված համշենահայերի զանգվածային լրատվական միջոցները (ԶԼՄ-ներ) հայերենով:
Լրատվական միջոցների անբավարարության հետևանքով համշենահայերը քիչ են տեղեկացված ներքին խնդիրների մասին:
Վրացական կողմից տարվում է հակահայկական – համշենական քարոզարշավ, որը Աբխազիայում ծնունդ է տալիս անհանդուրժողականության, անհիմն վերաբերմունք՝ վախ համշենցիների հանդեպ:
Նկատելի է համայնքային կառույցների տկար գործունեությունը Աբխազիայում:
Ըստ համայնքային ակտիվիստների կարծիքի՝ այդ երևույթը պայմանավորված է ֆինանսական անբավարարվածությամբ, որն իր հերթին կապված է համշենահայ գործարարների բացակայությամբ:
Այժմ անդրադառնանք Ռուսաստանում տիրող իրավիճակին: Համշենահայերը հավաքաբար ապրում են ոչ միայն Սև ծովի առափնյա շրջաններում, այլև քաղաքներում և գյուղերում: Կրասնոդարի, Ստավրոպոլի երկրամասերում, Ռոստովում, Մոսկվայում, Հյուսիսային Կովկասում և Ադիգեում:
Ներկայացնենք իրավիճակը Ռուսաստանի ամենամեծ գաղութը մերձսևծովյան շրջանում:
Ռուսաստանի Դաշնության Կրասնոդարի երկրամասում համշենահայերի խնդիրները մասնակիորեն տարբերվում են Աբխազիայի համշենահայերի խնդիրներից:
Դիտարկենք դրական երևույթները, փաստերը:
Ա) Մեծաքանակ համշենահայ ազգաբնակչության հավաքական հարմարավետ դիրքը, որն այնքան կարևոր է Աբխազիայի հետ կապը մերձ պահելու հետ: Համշենահայերի կենսամակարդակը Կրասնոդարի երկրամասում ավելի բարձր է:
Բոլոր պետական սոցիալ–տնտեսական ինստիտուտներում համշենահայերի տարածաշրջանի, բոլոր պետական հասարական-քաղաքական և մշակութային ինստիտուտներում նկատվում է համշենահայերի ներկայությունը:
Մշակույթային-լուսավորչական կյանքում նկատվում է վերածնունդ՝
Ա)թանգարանների եւ հուշարձանների բացում,
Բ) Համշենի բարբառով գրականության հրատարակում,
Գ)գիտապրակտիկ կոնֆերանսների անցկացում,
Դ)ժողովրդական բանահյուսության (ֆոլկլորի) տոների անցկացում,
Ե)պարի խմբերի գործունեություն, որի ծրագրերում ներառվում է համշենահայերի բացառիկ շուրջպարը՝ գյոնդը:
Դրական պահերի կողքին կան որոշակի խնդիրներ, որոնք անհանգստացնում են համշենահայերին:
Ա) Հեռանկարում նկատվում է հայոց լեզվի կորստի խնդիրը:
Համշենահայերի հավաքական վայրերի շրջաններում, կրթական համակարգում նկատվում է հայկական տարրի, նրա դերի առավելության կորուստ:
Հանրակրթական դպրոցներում հայերի կողմից հայերեն չսովորելու ցանկությունը:
Ամոթալի է և, ցավոք, միտում կա ազգանուների փոփոխման, նաև ընդհանրապես անունների ռուսականացման՝ հանուն ապրուստի, կարիերայի:
Խտրականություն՝ իշխանության կողմից լուռ, ծածուկ:
Սոչի քաղաքում Ռուսաստանի հայերի միության անբավարար և ձևական գործունեությունը:
Իրենց կողմից բացառիկ անկարողությունը համշենահայերի առջև կանգնած ակտուալ խնդիրների լուծման հարցում՝ ի տարբերություն Աբխազիայի ինքնաճանաչման ցածր գնահատման, որը հետևանք է ձուլման գործընթացի:
Սրանք որոշակի եզրակացություններ են, որոնք արդյունք են համշենահայերի հավաքական կազմակերպության կողմից արված եզրակացության:
Ամենակարևորը՝ Սև ծովի ափին բնակվող հայկական ընտանիքների մեջ չկան այնպիսի ընտանիքներ, որոնք տուժած չլինեն հայկական մեծ ողբերգությունից, որն իրագործեցին թուրքական երեք իշխանությունները՝ երիտթուրքերը, քեմալականները, սուլթանականները, որը տեղի ունեցավ մեր պատմական բնօրրանում՝ Արևմտյան Հայաստանում՝ Համշենում:
Համշենահայերի Կանանց միջազգային միության» առավել կարևորագույն և առաջնահերթ գործունեության ուղղություններից է թուրքական հանցագործության փաստերի հավաքումը և փաստաթղթերի ներկայացումը՝ ուղիղ ժառանգորդների վկայությունները, Օսմանյան ոճրագործությունը՝ կատարված Արևմտյան Հայաստանում՝ Համշենում, հայերի դեմ:
Այդ փաստերը կհրապարակվեն ոչ միայն ԶԼՄ-ներում, ինչպիսին Զեյդար ԴեմերՃյանի վկայություններն են, որը սարսափելի հանցագործությունների մասին է՝ կատարված թուրքերի կողմից:
Երբ Ջեննի գյուղում թուրքերը կենդանի վառեցին ողջ բնակչությանը:
Սա պատմություն է շարքային համշենցի ընտանիքի մասին, որոնք ապրում էին իրենց հայրենի հողի վրա՝ Արևմտյան Հայաստանում՝ Համշենում, որը ստիպված լքել է իր տունը, քանի որ իր գոյությամբ խանգարում էր օսմանյան վիժվածքներին ստեղծելու մեծ օսմանյան կայսրություն:
Այդ ոճրագործությունից հարյուր տարի հետո իրենց ժողովրդին ներկայացնում են քաղաքակիրթ ազգ և կաշվից դուրս են գալիս, որ մտնեն Եվրամիություն:
Ջնջելով պատմական հիշողությունը իր ժողովրդի մեջ և տանելով նրան խաբկանքի՝ թուրք ազգերի հայրերը զրկում են իրեն որդիներին՝ ազատվելու կատարած մեղքից, մեղսագործությունից:
Պատմության կեղծարարությամբ զբաղվել են շատերը, բայց օսմանյան ղեկավարությունը այս ամենը հասցրեց կատարելության, բայց սա չի նշանակում, որ նրանք կարող են ջնջել ցեղասպանության զոհերի ժառանգների հիշողությունը:
Մեր կազմակերպության անդամները և կամավորները սկսել են բծախնդիր փաստացի փաստաթղթերի ապացույցների հավաքումը:
Փառք Աստծու, դեռ կենդանի են ցեղասպանության զոհերի ուղիղ ժառանգները, որոնք պատրաստ են ներկայացնել մեղադրական նյութերը:
Այդ փաստերը ինչպես պետք է փաստավորվեն տեսավկայություններով և համապատասխան իրավաբանական պահանջներով, կներկայացնեն Արևմտյան Հայաստանի Ազգային Խորհրդին և իրավատու կառույցներին, նախաձեռնել քայլեր՝ միջազգային դատական կառույցներին ներկայացնելու համար:
Այս փաստերը պետք է հիմք հանդիսանան միջազգային դատարաններում, տրիբունալներում, որոնք ի վերջո անդարձելիորեն կդատապարտեն ահավոր հրեշային գործունեությունը և կվերականգնեն մեր ժողովրդի իրավունքները: Այն, ինչ արեցին թուրքերը (մեթոդաբար ոչնչացրին հայերին տասնիններորդ դարից մինչև քսաներեք թիվը), պետք է պատժվի համաչափ պատժով, քանի որ նրանք զրկեցին մի ժողովուրդ իրենց նախնիների հայրենիքից, իսկ այսօր մեր նախնիների ոսկորների վրա զվարճանում է քեմալական սերունդը:
Լռելը և ժխտումը, պատմական փաստերի խեղաթյուրումը անբարեխիղճ քաղաքական գործիչների կողմից, որոնք մեղսակից են այդ այրունոտ ոճրագործությանը, պետք ստանա իր արժանի պատմական գնահատականը:
Շնորհակալություն:
Սաիդա Օհանյան`
Համշենահայերի Կանանց Միջազգային Միության նախագահ
Փարիզ, Ֆրանսիա
30.11.2012թ
