АРМИНФОЦЕНТР: О генеалогическом происхождении термина «Ван» (название древнейшего региона исторической Армении) почти ничего не известно. Но наши исследования  народных преданий проживающих народов, как на востоке, так и на западе, на севере и на юге - во всех частях света, дали нам почву для нового понимание и толкования термина «Ван», которое мы вкратце   представим в этой части нашего исследования.

Երկրորդ  եւ երրորդ մասերվ  մենք փորձեցինք ընդհանրական ներկայացնել հայոց արքաների եւ  Վանի ազդեցությունը  տարա ծաշրջանի եւ քաղաքակրթական զարգացումների վրա :

Վան տերմինի ծագումնաբանության մասին  հայագիտությանը գրե թե ոչինչ հայտնի չէ , սակայն  մեր կատարած քննախուզությունը աշխարհի չորս կողմերում , արեւելքում եւ արեւմուտքում, հյուսիսում եւ հարավում ապրող ժողովուրդների ավանդապատումներում, որոշակի պարզաբանում ներ տվեցին , որոնք էլ մենք  հակիրճ ներկայացնում ենք այս մասում :

Ըստ մեր ուսումնասիրությունների,  Վան տերմինի իմաստաբանության ակունքների մի մասը գտնվում է արեւելքում եւ պահպանված է Կորեական Samguk Yusa  դիցաբանության մեջ:

Վան տերմինի իմաստաբանության ակունքների մեկ այլ մասը գտնվում է արեւմուտքում՝ Գերմանո սկանդինավյան դիցաբանության մեջ:

Հարավում կամ Շումերական գրավոր աղբյուրներում նույնպես տեսանելի է Վան տերմինի ներկայությունը  :

Հյուսիսում Վան տերմինը ամրագրված է որպես  պարոն, Ռուսական մշակույթի մեջ ավելի հայտնի  է  որպես  Իվան:

Ըստ  մատնանշած նյութերի  Վան տերմինը  հաստատուն քաղաքակրթա կան  միավոր է, կապված է առաջին պատերազմի ,առաջին պարտության եւ առաջին հաղթանակի, իրավունքների առաջին բաժանման խնդիրների,  ինչպես նաեւ Արեւի մուտքի եւ Արեւի ելքի  դիցաբանական խնդիրների հետ:

Վան տերմինի իմաստաբանությունը հասկանալու համար կարեւոր ենք համարում առաջինը անդրադառնալ  Շումերական ավանդազրույցներին:

Համաձայն  Շումերական աստվածաբանական համակարգի ամեն ինչ  կառավարում էր առաջին աստվածը, որի անունն էր ԱՆ  իսկ հակառակ ընթերցանությամբ ՆԱ:  Ով նույնպես կապված է առաջին պատերազմի ,առաջին պարտության եւ առաջին հաղթանակի, իրավունքների առաջին բաժանման խնդիրների   հետ: Շումերական գրավոր աղբյուրներում ներկայացված ԱՆ կամ հակառակ ընթերցանությամբ ՆԱ բարձրագույն կառավարիչը կամ աստվածը  ներկա է Վան տերմինի մեջ հետեւյալ կերպ :

Վան տերմինի պատկերագրի  եւ տառի գաղափարական բովանդակ ությունը կազմված է «Վ» «Ն» պատկերագրերից, որոնք իրար հետ կապված են  «Ա» պատկերագրով , որտեղ  «Վ» պատկերագրիրը մատնանշում   է ինչ որ մի բանի տեղը, վայրը: «Ա» պատկերագիրը մատնանշում է   բարձրագույնին,   իսկ նա ով կապում է իրար հետ երկու աշխարհները,   պատկերում է  «Ն» պատկերագիրը :

Այսպիով մենք ստացանք մի մեկնաբանություն, որը ներկայացնում է  բարձրագույնին կամ բարձրագույն անձին, այսինքն նրան, ով  կապում է երկու աշխարհներն իրար հետ, ով  Շումերական գրավոր աղբյուրներում ներկայանում է որպես ԱՆ հակառակ ընթերցմամաբ ՆԱ ,բարձրագույն կառավարիչ կամ աստված :

Եւս մեկ անգամ նշենք  «Վ» պատկերագրիրը մատնանշում   է ինչ որ մի բանի տեղը, վայրը  արտահայտում է  նաեւ վերեւ իմաստը ,

Արդյունքում  ՎԱՆ  տերմինի մեջ հստակ տեսնում ենք  հետեւյալ իմաստը .«վերեւում նստածը, ով կապում է վերեւի եւ ներքեւի աշխարհները իրար հետ» այս մեկնաբանությունը մենք բխեցնում ենք  ՎԱՆ տերմինի ընդհանրական  պարունակությունից :

Հենվելով  ՎԱՆ տերմինի ընդհանրական պատկերագրային համակարգի եւ հայոց գրավոր լեզվի թաքնագրման  ներքին պարունակության  նաւ այլ ժողովուրդների ավանդազրույցների  վրա, նորից կարող ենք վերա հաստատել,

  ըստ հայոց ավանդաբանության տարածաշրջանի բարձրադիր վայրերից մեկում , Աղի Ծովի մերձակայքում, որը հետագայում պետք է կոչվեր ՎԱՆ՝ հակառակ ընթերցմամաբ՝ ՆԱՎ կամ «վերեւում նստածը, ով կապում է վերեւի եւ ներքեւի աշխարհները իրար հետ» , 5500 տարի առաջ կամ մ.թ.ա. 3500-ին, տեղի է ունենում  հետջրհեղեյան առաջին աշխարհակազմիկ  հակամարտությունը,  որին մենք անվանում ենք Հայկի եւ Բելի դյուցազնամարտ:

Որը  գերմանո սկանդինավյան ավանդաբանության մեջ հայտնի է որպես՝  առաջին պատերազմ ,առաջին պարտություն եւ առաջին հաղթանակ, իրավունքների առաջին բաժանում  ինչպես նաեւ Արեւի մուտքի եւ ելքի իմաստավորում :

Ըստ մեր ավանդաբանության Հայկ եւ Բել աշխարհակազմիկ հակա մարտությունը կամ  գերմանո սկանդինավյան ավանդաբանության առաջին պատերազմը ,առաջին պարտությունը եւ առաջին հաղթանակը, իրավունքների առաջին բաժանման խնդիրները իրենց լուծումը ստանում են  Հայկի կողմից  Հայկաշենի  հիմնադրմամբ,  որը եւ հետագայում  հանդես է  գալիս Տուշպա  ապա  Վան անուններով :

Հայկի եւ Բելի  հակամարտությունից  մոտավորա պես 2416 տարի անց կամ  մ.թ.ա.  900-ին ,համաձայն ընդունված  պատմագրության, Վանա Ծովի մոտ հիմնադրվում է հայոց առաջին կայսրությունը, որը ժամանակակից արեւմտյան պատմագրության մեջ պայմանականորեն  ընդունված է անվանել Ուրարտու :Արեւմտյան պատմագրության մեջ ՈՒրարտու անունով հանդես եկող  հայոց առաջին  կայսրության հակառակորդն էր Ասորիքը:

Մ.թ.ա.  900-ից սկսված, Հայոց ազատականության քաղաքակրթական ծրագիրը  ներկայացնում էր հայոց առաջին կայսերության  արքայանիստ   կենտրոն Վանը , որը արեւելքում  եւ արեւմտքում , հյուսիսում եւ  հարա վում  ներկայանում  էր որպես  «վերեւում նստած անձ, որը կապում է վերեւի եւ ներքեւի աշխարհները իրար հետ»:

Մեր կողմից ներկայացված Վան տերմինի մեկնաբանությունը ամրապնդելու համար օգտագործենք աշխարհի չորս կողմերում արեւելքում ,արեւմուտքում, հյուսիսում եւ հարավում ապրած եւ ապրող տարբեր ժողովուրդների այն ավանդապատումների մի մասը,  որոնք բնութագրում են Վան  երեւույթը

Վան  երեւույթը Արեւելքում հիմնովին ամրագրված է Կորեական Samguk Yusa դիցաբանության մեջ  :

Կորեական Samguk Yusa դիցաբանությանը մենք անդրադարձել ենք Մամիկոնյանների ծագումնաբանությունը մեր կողմից ներկայացված «Զամուրհայ Մամիկ» քննախուզության մեջ : Հիմա Samguk Yusa դիցաբանությանը   անդրադառնանք Վան երեւույթը հասկանալու համար:

Cheonji (Heavenly Lake) of Baekdu Mountain, where legend say Dangun's father descended from heaven Cheonji.

Համաձայն Կորեական  Samguk Yusa  դիցաբանության,  «Հվանին» անունով երկնային տիրակալը  իր    «Հվանունգ» անունով  զավակին  երեք հազար հավատարիմների հետ  իջեցրեց Baekdu Mountain, Պէկտուսոն սարի վրա գտնվող Երկնային լճի մոտ: Պէկտուսոն սարի  մոլտ  Հվանունգը  հիմնեց  Sinsi  Սինսի սրբազան քաղաքը:

Այդ ժամանակ քարայրում  վագրը եւ արջը աղերսում էին երկնային տիրակալ Հվանինին մարդկային կերպարանք ,լսելով նրանց աղերսանքը Հվանինը  տվեց գազաններին այդպիսի հնարավորություն,  վագրը խախտեց պայմանը, իսկ արջը  պահպանելով պայմանը դարձավ կին:

Կին  դարձած արջը ստացավ  ՈՒննյօ  անունը , ՈՒննյօն  մշտապես աղոթում էր երկնայիին տիրակալ Հվանին  Սինդանսու սրբազան ծառի տակ եւ խնդրում էր  նրանից  ամուսին,  Հվանինը լսեց նրա խնդրանքը եւ  ՈՒննյօին  դարձրեց  իրեն  կին,  որից  հետո  նրանք  զավակ  ունեցան եւ անվանեցին  Թանգուն Վանգգէոմ :

ըստ Կորեական  Samguk Yusa  դիցաբանության  Dan-gun Wanggeom  Թանգուն Վանգգէոմեն դարձավ  Կոչասան  երկրի եւ Պխենյան քաղաքի հիմնադրիրը: 

Թանգու Վանգոմեն ապրեց հազարամյակներ, Երբ Թանգու Վանգոմեն 1908 տարեկան էր  իր նստավայրը  տեղափոխեց Պեգակսան սարի վրա եւ անվանեց  Ասադալ ,  որից հետո  նա դարձավ Ասադալ քաղաքի հոգին :

 Մեզ համար նույնքան հետաքրքրական է նաեւ աստղագիտությանը վերաբերող նյութերը, որոնք հայտնաբերվել են ժամանակակից Կորեայում: Հայտնաբերված նյութերը հաստատում են, որ Կոչասան  երկրի  աստղագետների համար Հայկի  համաստեղությունը մեծ իմաստ եւ նշանակություն ուներ :

 Ըստ Կորեացիների մետաղի մշակույթը ներմուծված է Փոքր Ասիայից,  այդ կարծիքը հիմնավորվւոմ է հայտնաբերված պղնձե  զենքի տեսակների օգնությամբ: Իրոք այդ հայտնաբերված  զենքի տեսակները շատ նման են հայ հին զինագործների կողմից կոփած դաշույններին, սրերին եւ կացիններին :

 2.Արեւմուտքում կամ եւրոպայում  ՎԱՆ տերմինը պահպանված էավելի շատ հյուսիսային ավանդապատումների մեջ , իսկ ավելի ամբողջական, Գերմանո –սկադինավյան  ավանդազրույցներում:

ՎԱՆ   կամ  ՎԱՆԻՐ Գերմանո –սկադինավյան աստվածներ են, որոնք պարբերաբար հակամարտության մեջ են Ասերի հետ, ըստ ավանդույթի  Վաները  ավելի  իմաստուն են քան Ասերը:  Վանհայմ բնակավայրում ապրում են Վաները իսկ Ասգարդում Ասերը : Համաձայն գերմանո սկանդինավյան դիցաբանության, այն ինչ տեղի ունեցավ Վաների եւ Ասերի հետ հետագայում պատիվ չբերեց ոչ աստվածներին եւ  ոչ էլ մարդկանց , Գերմանո –սկադինավյան դիցաբանության հերոս Հայիմդալը կամ Հայիմդալիրը  կամուրջի պահապանը, չհամարձակվեց  փակել Գուլլվեյգ անունով կնոջ ճանապարհը, նա ներս մտավ եւ բնակվեց Ասերի եւ  Վաների մեջ :Այն վայրերով ,որտեղով անցնում էր Գուլլվեյգը,  առաջացնում էր անհանգստություն եւ թշնամանք :

Աշխարհի ստեղծման պահից հետո, Գուլլվեյգ անունով  կինը պատճառ դարձավ Վաների եւ  Ասերի  պատերազմին:

Գուլլվեյգ անունով կինը ամենաշատը ազդեց երգասաց Բրագիի վրա, Բրագին  վախից լռեց:Բրագիի կին  Իդուննը  նույնպես վախից դադարեց մեղրի համ ունեցող անմահության խնձորը հավաքել  հավերժության ծառից, այդ բանից հետո ուժը եւ գեղեցկությունը  սկսեց պակասել  Ասերի եւ  Վաների մեջ:

Արդեն Թոռը դժվարությամբ էր բարձրացնում իր մուրճը, իսկ Ֆրեյրը կորցրել էր իր փայլը: Անհանգստացած Ֆրեյրը գնաց փնտրելու Իդուննին եւ նրան հասնելու համար Ֆրեյրը կռվի բռնվեց լճի պահապանի հետ, որտեղ թաքնված էր  Իդուննը: Իդուննը վերադարձավ քաղաք, սակայն  Գուլլվեյգի ազդեցությունը չէր դադարում ,այդ ժամանակ Օդինը որոշեց դատել Իդուննին:

 Օդինը երեք անգամ փորձեց ոչնչացնել  Գուլլվեյգին եւ երեք անգամ այդ կինը վերակենդանացավ ,վախեցած եւ վրդովված Ասերը պատերազմ սկսեցին Վաների դեմ: Օդինը իր նիզակը նետեց հակառակորդ Վաների բանակի վրա, Ասերի ամրոցի պատերը փլվեցին  Վաները հաղթեցին ,այդ հաղթանակից հետո Վաներից Ֆրեյրը, Ֆրեյան եւ Նյորդը   բնակցեվին Ասգարդում իսկ Ասերից Հյանիրը եւ Միմիկրը  բնակվեցին Վաների մոտ,  Հայնիրը դարձավ Վաների առաջնորդը:

  3.Այստեղից փոխադրվենք  Ռուսիա   Սվյատագորի կամ  Իվանի մոտ

Ռուսական ավանդազրույցում կամ մեկ հերոս, որը ի սկզբանէ  չի ծնվել  Ռուսաց երկրում նա  ապրել է բարձր եւ սրբազան լեռներում,այդ դյուցազնի անունն է Սվյատագոռ :Ռուսական ավանդազրույցում Սվյատագոռի բնակավայրը  ներկայանում է որպես «բարձր եւ սբազան լեռներ»,

Ռուսական ավանդազրույցում   Վան տերմինը  ներկա  է Իվան ձեւով,  իսկ Սվյատագոռ  անվան մեկնաբանումը լուրջ հիմք է տալիս հասկանալու, որ Սվյատագոռը կապված է մի երեւույթի հետ, որը տերմինի մեջ ներկայաց ված է գոռ տերմինով,  այն  մենք հայերս հասկանում ենք որպես հպարտ անկոտրում իսկ ռուսական լեզվամտածողուձյան մեջ  ,,գոռա,, տերմինը առանձին վերցրած  արտահայտում է սար կամ լեռ իմաստը: Ըստ Վ.Սեդրակյանի Սվյատագոռը  իր որոշ  գործունեությամբ նման է Մհերին,  օրինակ երբ Սվյատագոռը տեղաշարժվում է, երկիրը ցնցվում է ,անտառները ցորենի հասկի պես ծածանվում են,  գետերը դուրս են գալիս իրենց ափերից , Սվյատագոռի ձիու ոտքերը նույնպես թաղվում էին հողի մեջ :

Սվյատագոոռե  ծառայել է Կիեւվում , Նա կռվել եւ հաղթել է վիշապին,  Ռուսական հսկաները մի կարեւոր առանձնահատկություն ունեն, նրաք կարող են ունենալ ցանկացած ծագում: Քննարկվող նյութը շատ տարողունակ է, ուստի եւ մեք  կբավարարվենք ներկայացված նյութերով :

Ավելացնենք միայն ներկայացված մեկնաբանությունները ուղղակիորեն կապվում են  Վանի հետ, Ըստ հայոց դիցաբանության Ազնավուրաց տան իգական  սերնդի դիցա բանական հերոսուհին կամ հերոսուհիները  իր կամ իրենց  հետ հյուսիս են տարել մի շարք հիմնադիր տերմիններ,  որոնցից են Իլիա, Իվան եւ Ռուսսա տերմինները

Ռուսական դիցաբանության մեջ  Սվյատագոռ ,Իլիա, Իվան տերմինների իմաստաբանությունը ըստ մեր պրպտումների, նույնպես    կապված են  պատերազմի ,պարտության եւ առաջին հաղթանակի, իրավունքների առաջին բաժանման խնդիրների,  իսկ երկրորդ հերթին նոր միայն այն էլ որոշակի վերապահումներով Արեւի մուտքի եւ ելքի խնդիրների հետ: 

Այս առումով հետաքրական է նաեւ  Մինսկ քաղաքի հիմնադրման ավանդապատումը, որը կարծես թե չի առնչվում մեր քննարկվող նյութի հետ, բայց դա միայն առաջին հայացքից: Մինսկ քաղաքը  Ռուսական քաղաքակրթության համար նույնպես կարեւոր մշակութային կենտրոն է եղել :

Համարվում է որ Մինսկ անունը ծագում է Մենկա գետի անունից,  ըստ լեզվաբանների Մենկա նշանակում է ինձ:Մենկա  ինձ հիդրոնիմը բխեց վում է  նախահնդեվրոպական «men»  ,լիտվական  «menkas» տերմիններից, որոնք մեկնաբանվում են որպես փոքր : Համաձայն մեկ այլ ավանդազրույցի Մինսկի հիմնադիրը եղել է Մենէսկ անունով մի անձնավորություն:

Մեր կողմից ավելացնենք հետեւյալ միտքը  եւ Մինսկ քաղաքի սկզբնական Մենկա  տերմինը եւ Մենէսկ տերմինը բառացիորեն բխում են հայերենի Մենք դերանունից : Մենկա տերմինը իր տեղը զիջել է Մինսկ տերմինին,  սկսված արդեն  1502 թվականներից այս թվականից սկսված, Մինսկ անունը շրջանառվում է  լատինական եւ լեհական փաստաթղթերի մեջ:

Այսպիսով մենք վստահ կարող ենք ամրագրել, որ  ռուսական դիցաբանական հրոսների եւ կենտրոնական քաղաքների անունները կազմված են  հայոց լեզվամտածողության շրջանակներում իսկ Վան տերմինը  հաստատուն քաղաքակրթական  միավոր է նաեւ Սլավոնների մոտ :

Արամ Մկրտչյան, մշակութաբան, ազգագրագետ

Գերմանիա