АРМИНФОЦЕНТР: Представляем нашим читателям аналитическую статью - интервью с главным редактором  журнала «Ухт Арарати» -Тиграном Пашабезеяном с корреспондентом  Аrmedia.am Наирой Мкртчян  "Для преодоления угроз направленных против армян Ближнего Востока нужно развивать новую политико-правовую мысль" (на арм.яз.)

"Միջին Արեւելքի հայությանն ուղղված սպառնալիքների հաղթահարման համար իրավական-քաղաքական նոր միտք պետք է զարգացնել"

(Տիգրան Փաշաբեզյան, «Ուխտ Արարատի» պարբերականի գլխավոր խմբագիր

-Պարոն Փաշաբեզյան, <<Արաբական գարունը>> դեռ շարունակվում է, շարունակվում են դրա հետեւանքները: Այս կապակցությամբ չենք կարող չհիշել ԱՄՆ բանակի պաշտոնաթող սպա Ռալֆ Պիտերսի 2006 թվականի հունիսի 6-ին գրած <<Միջին Արեւելքի նոր քարտեզը ըստ արյունակցական կապերի եւ հավատի նմանությունների>> հոդվածը, որտեղ նա խոսում է Միջին Արեւելքի նոր քարտեզ գծելու մասին:

-Այո՛, պետք նկատել սակայն, որ <<Արաբական գարունը>> այժմ ընդգրկել է շատ ավելի մեծ տարածք` Թունիսից մինչեւ Պակիստան, մինչդեռ Ռալֆի հոդվածն ու քարտեզը վերաբերում են դրա մի մասին, այսինքն` Եմենից մինչեւ Թուրքիա, Հայաստան, Ադրբեջան եւ Սիրիայից մինչեւ Պակիստան հատվածին: Ռալֆի փաստարկը հետեւյալն է. <<Աշխարհում ամենախեղաթյուրված եւ քմահաճ սահմանները գտնվում են Աֆրիկայում եւ Միջին Արեւելքում: Աֆրիկայի սահմանները` գծված ժամանակին եսապաշտ եվրոպացիների կողմից, որոնք կդժվարանային անգամ իրենց սեփական պետության սահմանները հստակեցնել, շարունակում են միջպետական կռիվների տեղիք տալ եւ տեղացի բնակչության մահվան պատճառ դառնալ: Իսկ Միջին Արեւելքում Չերչիլի որակած <<անարդար սահմանները>> առաջացնում են առավել բարդ խնդիրներ, որոնց լուծումը վեր է տեղական իշխանությունների հնարավորություններից>>: Խնդիրը, սակայն, այնքան Աֆրիկան չէ, որքան Միջին Արեւելքը, որտեղ գտնվող պետությունների սահմանները գծվել են 1920 թ. կնքված Սեւրի դաշնագրով: Այսինքն` խնդիրը Սեւրի դաշնագրով հաստատված պետությունների սահմանները կամայական կերպով վերափոխելն է: Այստեղ նկատենք նաեւ, որ Սեւրի դաշնագրով հաստատվել, սակայն չեն իրագործվել Հայաստանին վերաբերող հոդվածների պահանջները, մասնավորապես, չի իրականացվել Հայաստան-Թուրքիա սահմանազատումը` ըստ ԱՄՆ 28-րդ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի 1920 թ. նոյեմբերի 22-ին կայացրած Իրավարար վճռի:

Ինչ էլ լինեն Ռալֆի բերած փաստարկներն ու բացատրությունները, մեկ բան հստակ է, որ այդ ծրագրով Միջին Արեւելյան տարածաշրջանը մխրճվելու է ազգամիջյան անհամաձայնությունների ու բախումների, կրոնական եւ համայնքային անհանդուրժողականության ճահիճը, իսկ մարդասիրական ճգնաժամի ծավալները, որոնք թելադրված կլինեն ժողովուրդների հարկադրական բռնագաղթերով, դժվար է նույնիսկ պատկերացնել:

-Այսինքն` Ռալֆ Պիտերսը պնդում է, որ Միջին Արեւելքի նոր քարտեզը կարելի է եւ պետք է ձեւավորել <<ըստ հավատի նմանությունների եւ արյունակցական կապերի՞>>:

-Այո՛, նա իր նյութի առանցքում զետեղում է հիմնականում քրդերին, բելուջիներին, սուննիներին, երբեմն նաեւ շիաներին` ասես ձգտելով ցույց տալ նրանց հատկացված տեղը, սակայն Ռալֆի քարտեզում անտեսված են տարածաշրջանում ապրող ալավիները, հայերը, ասորիները... այլ ազգությունները, որոնք նույնպես հայրենակիցների հետ միավորվելու իրավունք ունեն եւ ոչ միայն արաբական աշխարհում, այլեւ Թուրքիայի Հանրապետությունում: Մյուս կողմից, կա բռնագաղթի սպառնալիքը: Չմոռանանք, որ Միջին Արեւելքի հայությունը մեկ անգամ արդեն բռնագաղթել է, այն էլ բնօրրան հայրենիքից Մեծ եղեռնի տարիներին, հայերի նկատմամբ իրականացված համապարփակ ցեղասպանության հետեւանքով: Համապարփակ ենք ասում, որովհետեւ Հայերի ցեղասպանությունը սկսվել է դեռեւս 1894-96 թթ.` Թուրքիայի սուլթանական կառավարության, շարունակվել 1909, 1915-1918 թթ.` երիտթուրքերի կառավարության, այնուհետեւ 1918-23 թթ.` քեմալականների կողմից:

Եթե հետեւենք Ռալֆի տրամաբանությանը, ապա հայրենակիցների հետ միանալու իրավունք ունեն նաեւ այն ժողովուրդները, որոնց Ռալֆը կամայական կերպով անտեսել է, այսինքն` հայերը, ալավիները, ասորիները... եւ Միջին Արեւելքի մյուս ժողովուրդները նույնպես:

-Ռալֆ Պիտերսն իր հոդվածում անդրադարձել է նաեւ Սիրիային, Իրանին: Ի՞նչ սահմաններ է նա գծում մեր հարեւան երկրի համար:

-Իրանին վերաբերող հատվածը բավական ընդարձակ է, ուստի առաջարկում եմ քննել դրա` Իրանին եւ Ադրբեջանին վերաբերող մասը, որն անմիջականորեն առնչվում է հայությանն ու Հայաստանին: Ահա այն. <<Խելացնոր սահմաններով Իրանն իր տարածքի մի մասը կզիջի Միացյալ Ադրբեջանին…>>: Եթե նայենք Ռալֆի պատրաստած քարտեզին, ապա նա <<տարածքային նվիրատվություններ>> է կատարել Ադրբեջանի օգտին: Դրանք երեքն են. 1) քարտեզում բացակայում է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը, այն նշված չէ ընդհանրապես, 2) Հյուսիսային Իրանի տարածքների հաշվին ընդարձակվելիս, ի շահ Ադրբեջանի, <<անհետացել է>> Նախիջեւանի Ինքնավար Մարզը, հասկանալի է` իր իրավական-քաղաքական բոլոր հետեւանքներով հանդերձ, 3) Ադրբեջանին որպես <<տարածքային նվիրատվություն>> <<հատկացվել է>> նաեւ Հյուսիսային Իրանի, այսպես կոչված Հարավային Ատրպատականի տարածքը:

Նկատենք սակայն, որ այստեղ եւս, ինչպես Սիրիայի հայության դեպքում, անտեսվում է Իրանում ապրող հայության իրավունքները: Ռալֆ Պիտերսի եւ նրա փորձագիտական խմբի համար Միջին Արեւելքի տարածաշրջանում ասես գոյություն չունեն հայությունն ու Հայաստանը եւ նրանց բնական ու անօտարելի իրավունքները:

-Իսկ որո՞նք են Միջին Արեւելքի հայությանը սպառնացող խնդիրները:

-Հիմնական մարտահրավերները երեքն են` առաջին, երբ իրենց ապրած երկրում ներքին քաղաքական ճգնաժամ է, երկրորդ, երբ երկիրը ենթարկվում է արտաքին ագրեսիայի, եւ երրորդ, երբ տվյալ երկրի հայությունը, ինչպես երկրի այլ ժողովուրդներ եւս, հարկադրվում են բռնագաղթի:

-Եվ որ՞ն է Միջին Արեւելքի հայության ելքը:

-Դրա համար մենք առաջարկեցինք այն թեզ-ծրագիրը, որ եթե, այնուհանդերձ, հայությանը պարտադրվելու է մի նոր բռնագաղթ, ապա նա նահանջելու այլ տեղ չունի այլեւս պատմական հայրենիքից բացի` դրա իրավական-քաղաքական բոլոր հետեւանքներով հանդերձ: Արդեն իսկ առկա է Ադրբեջանի 500 հազար հայ քաղաքացիների փորձը, որտեղ միջազգային ընկերակցությունը չկրեց եւ ոչ մի պատասխանատվություն, եւ մենք չկարողացանք պաշտպանել Ադրբեջանի հայության իրավունքները: Նույն տխրահռչակ փորձը՝ նույն ձախողումների ու բացթողումների կրկնությամբ, այլեւս իրավունք չունենք թույլ տալու:

Հարցազրույցը`

Նաիրա Մկրտչյանի, Аrmedia.am

 19.03.2012