АРМИНФОЦЕНТР: 

Պատմության մութ ծալքերից՝ առանց գրաքննության, բայց պատասխանի իրավունքով - 

Սարերից թեքվածը, շեղվածը - «... Եհովա - Ես այն եմ»

Армянский этнос, благодаря уже Библии - Старому Завету, стал известен во всем мире как благочестивый и набожный народ

Հայոց էթնոսը, Հին կտակարանով, ի լուր աշխարհի՝ ճանաչված է որպես բարեպաշտ

3-րդ մաս

(Սկիզբը նայեք այստեղ)

Հայոց Արեւապաշտության մեջ կրոնա-գաղափարախոսական հաջորդ փոփոխությունները կատարվեցին հռոմեական կայսերական քաղաքականության խո-րը ազդեցության ներքո մ.թ.ա. 1-ին դարի 2-րդ կեսից: Հռոմեական կայսերական գաղափարախոսության գլխավոր խնդիրներից մեկն էր ամրանալ Մերձավոր Արեւելքում, եւ այդ խնդիրը լուծելու համար Հռոմը գործադրեց նաեւ Հին կտակարանում շարադրված տեղեկությունները, որտեղ շեշտված է, թե Մերձավոր Արեւելքի Արարչական արեւապաշտական գաղափարախոսության քահանայությունը իրականացրել են Նոյի սերունդները՝ Հաբեթի ճյուղով:

Հենվելով մեր իսկ ուսումնասիրած նյութերին՝ կնշենք միայն Հռոմեական կայսրության այն տեսանելի եւ ակնհայտ քայլերը, որոնք փոխկապված էին միայն կրոնական խնդիրների հետ, ու կտանք որոշակի պարզաբանումներ:

Ըստ Հին Կտակարանի՝ շուրջ 4.000 տարի բարեպաշտություն քարոզող հայոց էթնոսի լուսավորչական գործունեությունը Մերձավոր Արեւել-քում կապվում է Մելիքսեթի հետ, եւ կայսերական Հռոմի ստրատեգների ծրագրով արեւապաշտական գաղափարախոսությունը կարող էր նպաստել Հռո-մի քաղաքականությանը: Ուստի եւ, մեր կարծիքով, Ավեստայի Հրէստոսի գաղափարախոսությունը Հռոմի նախաձեռնությամբ կարող էր հայտն-վել Մերձավոր Արեւելքում որպես Հիսուսի գաղափարախոսության նախատիպ: Մերձավոր Արեւելքի նոր բարեպաշտի կամ Հիսուսի գալստյան մասին հայտնի էր նրա գալուց 500 տարի առաջ. այս տեղեկութունը ամրագրված է արեւապաշտների գրքերից մեկում, որն ավելի հայտնի է որպես Ավեստա: Ավեստայում ասված է՝ հաջորդ ընտրյալը լինելու է Zarathushtra-Զարադուշթրայի զավակ Saoshyant-Սայոշատը, բարեբեր/Հրէստոսը, ով 500 տարի անց Նոր կտակարանում դարձավ Հիսուս/Քրիստոս եւ Մերձավոր Արեւելք մտավ Հռոմի կողմից նոր գահակալ նշանակված Հեւրոդեսի հետ միաժամանակ: Հռոմի մասնակցությամբ եւ աջակցությամբ Հրէստոս-Հիսուսը սկսեց քարոզել արեւապաշտ Մելիքսեթի Ուսուցչությու-նը, որը իրական վտանգ էր ներկայացնում Սինիդրոնի կամ օրթոդոքս հրեաների համար, ուստի եւ հրեական մշակույթում նա մնաց որպես Յա-հուշա Գա Նօցրի, կամ ուշացած գա եւ նոսրացնի:
Եվ այսպես՝ մ.թ.առաջ 37թ., գարնանը հինգ ամսյա պաշարումից հետո Հեւրոդեսը հռոմեական բանակի օգնությամբ գրավեց Երուսաղեմը:
Այդ նույն տարում Հեւրոդես I-ը կնության վերցրեց Հիրկան II-ի թոռնուհուն՝ Մարիամենեին՝ հույս ունենալով, որ ազգակցական կապը Խաս-մոնական տան հետ կփոխի հրեաների՝ իր նկատմամբ որպես օտարականի վերաբերմունքը: Հեւրոդեսը սկզբունքորեն փոխեց ամեն ինչ, արեւմտ-յան մշակույթը դարձավ պաշտոնական եւ մտավ հրեական կենցաղ՝ դուրս մղելով ավանդական մշակույթը: Վերակառուցված Շոմրոնը դարձավ ճոխ ծովափնյա քաղաք՝ ի պատիվ Ավգուստ կայսրի Հեւրոդես I-ի կողմից ստացավ Սեբաստիյա անունը (Augustus անվան հունական համարժեքը):
Հեւրոդեսը նաեւ վերակառուցեց ու մեծացրեց Երուսաղեմի տաճարը՝ դարձնելով այն Մերձավոր Արեւելքի մոնումենտալ ճարտարապետական ամե-նահայտնի տաճարներից մեկը: Տաճարի վերակառուցումից հետո Հեւրոդես I-ի պահանջով տաճարի ճակատին տեղադրվեց բազեի քանդակ: Սա խորը արհա-մարհանք էր՝ ուղղված դեպի հրեաների ավանդական՝ լուսնապաշտական հավատը: 42 մարդ մահապատժի ենթարկվեցին բազեի քանդակը վնասելու եւ ցած նետելու փորձ կատարելու համար: Հեւրոդեսը վերացրեց կրոնական հրեական անկախ հաստատությունների գործունեությունը, մահապատժի են-թարկեց Սինդրիոնի 45 անդամներին: Հրեաները ատեցին Հեւրոդեսին, եւ նա հրեական պատմության մեջ մնաց որպես «Խասմոնների տան ստրուկ»: Մահվանից առաջ Հեւրոդեսը ոչնչացրեց Խասմոնների ամբողջ տունը, այդ թվում իր կնոջը՝ Մարիամնային եւ նրանից ծնված երկու տղաներին, ինչպես նաեւ զոքանչին: Հեւրոդես I-ի տունը Երուսաղեմում ավարտեց իր գոյությունը անժառանգ Ագրիպպա II-ի մահով:
Այդ նույն ժամանակահատվածում, ըստ Նոր կտակարանի, իր քարոզչությունն էր անում Հիսուսը: Վստահաբար կարող ենք նշել, որ արեւապաշտ Մե-լիքսեթի քահանայությունը Պաղեստինում վերահաստատեց Հիսուսը: Մեր այս մոտեցումը հաստատում է նաեւ Ղ. Ալիշանը հետեւյալ մտքով՝ «հնախոսը մոգության բուն սկզբնատեղի՝ համարում են Մոկաց աշխարհը եւ նույնիսկ Քրիստոսի ծննդյան ժամանակ արեւելքից եկած մոգերին համարում են այս կողմից»: Մոգերը ճանաչեցին եւ ընդունեցին ապագա բարեպաշտին, ով պետք է վերականգներ արեւապաշտ Մելիքսե-թի քահանայությունը: Ամրագրենք մեր այս տեսակետը Նոր կտակարանի հետեւյալ մտքով. «Ուր կարապետն մեր Յիսուս եմուտ վասն մեր, ըստ կար-գին Մելքիսեդեկի եղեւ քահանայապետ յավիտենից» (Եբր.6,20), այսինքն քահանայապետ էր Մելիքսեթի կարգի պես:
Հիմա անդրադառնանք Հիսուսի մեկ այլ անվանը:
Մինչեւ Հիսուս կոչվելը նրա անունն էր Մանուել, ըստ՝ ԾՈվցֆսՖ կՏ ցտՏՎՌվՈվՌþ Չ տՐՏՐՏփպրՑՉպ ԼրՈռՌ Ռ Չ ժՉՈվչպսՌՌ ՏՑ ԾՈՑՒպÿ ֆՑՏ ՌՎÿ ՈրրՏՓՌՌՐցպՑրÿ ր ՎպրրՌպռ. Ակնհայտ է, որ այս անունը նույնպես կապ չունի հրեական մշակույթի հետ, Մանու – մարդկային ցեղի նախահայ-րը: Նա նաեւ երկրի առաջին գահակալն էր, նաեւ միակ մարդն էր՝ փրկված Վիշնուի կողմից, ջրհեղեղի ժամանակ: Մանուն բարեպաշտ է եւ իմաս-տուն, Մանու անվան հետ է կապված նաեւ Մանուսկրիպտ տերմինը,- բառացիորեն նշանակում է Մանուի ձեռքով գրված, լատինների մոտ manus – ձեռք եւ scribo – գրում եմ:
Մանու Հիսուսը Նոր կտակարանում նաեւ կոչվեց Նազովրեցի: Նազովրեցիները Պաղեստինում ներկայացնում էին կրոնական մի ճյուղ, որը չէր ընդունում հրեական դավանաբանությունը եւ նրա սկզբունքային դրույթները: Հյուսն Հովսեփը նույնպես չէր ընդունում հրեա-կան հավատքը: Ըստ Նոր կտակարանի՝ Հովսեփը պատկանում էր հնածես գալիլեացիների խմբին, որոնք պաշտում էին փյունիկյան աստվածներին: Նշված երկու կրոնական ուղղությունները խորը հակասությունների մեջ էին հրեական կրոնական ուսմունքի հետ եւ կարող էին գործածվել հռոմեացիների կողմից:
Նշենք այդ հակասություններից գլխավորները:
- Ըստ հրեա մեկնիչների՝ Երուսաղեմի հրեաները ատում էին գալիլեացիներին եւ անվանարկում էին Սեբոմենոի, նրանց երեխաներին երբեք չէին թլպատում:
Գալիլեացիներին, որոնց հրեաները կոչում էին սեբոմենոիներ, հայտնի էին նաեւ որպես քանանցիներ: Ըստ հրեական մեկնիչների՝ գա-լիլեացիք, սեբոմենոինները, քանանցիները նույնական են: Համաձայն հրեական կանոնակարգի՝ նրանք կամ ընդհանրական քանանցիները պետք է ոչնչացվեին հրեաների կողմից, ուստի եւ նրանք չէին կարող թլպատվել հրեական կանոններով: Սույն փաստը ամրագրված է հրեական կրոնական աղբյուրներում:
Հյուսն Հովսեփի աստվածապաշտությունը անընդունելի էր օրթոդոքս, ահարոնական հրեաների համար, այս պատճառով նաեւ հնածես գալիլեացի հյուսն Հովսեփը չէր կարող հրեաների հետ համագործակցել, քանի որ ուներ ծիսական լուրջ հակասություն, որն էր թլպատումը:
- Նազովրեցիները լուսնապաշտներ չէին, մերժում էին թլպատման կանոնը:
Այս դրույթը ուղղակիորեն հաստատվում է Հիսուսի կողմից, որը ամրագրված է Թովմաս Թերահավատի Ավետարանում, «Ասացին (հարցրեցին) Նրան, Նրա աշակերտները, թլպատումը օգտակար է, Նա (Հիսուսը) ասաց (նրանց), իր աշակերտներին, եթե նա, թլպատումը օգտակար լիներ, նրանց հայրերը (այսինքն՝ հրեաների հայրերը) կծնեին նրանց (իրենց արու զավակներին) իրենց կանանցից, թլպատված»:
Այսպիսով՝ Նազովրեցի Հիսուսը եւ նրա խնամակալ հյուսն Հովսեփը, լինելով այլ կրոնական ուղղության անդամներ եւ մերժված լինե-լով հրեաների կողմից որպես ոչ հրեաներ եւ՛ հավատով եւ՛ ազգությամբ՝ ի սկզբանե չէին կարող թլպատված լինել, առհասարակ եւ հրեական կրոնական օրենքներով՝ մասնավորաբար, սույն փաստը աստվածաբանության մեջ մինչեւ 1444թ. համարվել է օրինաչափություն:
Սակայն վերածնունդը վախ առաջ բերեց որոշ կրոնավորների շրջանում: Եվ նաեւ այդ պատճառով Սորբոնի համալսարանի աստվածաբանական ֆակուլտետը 1444թ., անտեսելով Նոր կտակարանի վերը շարադրված փաստերը, հանդես եկավ խայտառակ առաջարկությամբ՝ հայտարարելով, որ Հիսուսը թլպատված է: Եվ սկզբի համար այդ արարողությունը որպես տոն ճանաչվեց կաթոլիկ եկեղեցու կողմից:
Ժամանակակից էզոթերիզմի մեծագույն մտածողներից մեկը՝ Օմրաամ Այվանխովը կարծում էր, որ Հիսուսը իր հասունացման տարիները անց-կացրել է Արեւելքում գտնվող բարեպաշտ Մելիքսեթի թագավորությունում, որտեղ նա սովորել եւ ձեռնադրվել է: Հետաքրքիր է նաեւ Օմ-րաամ Այվանխովի մեկ այլ միտքը, թե այն երկրում, որտեղ ձեռնադրվել էր Հիսուսը, կոչվում էր Ագարտա կամ էլ Սուրբ Հովհաննեսի թագավո-րություն: Ամենայն հավանականությամբ՝ նա նկատի ունի Արատտան եւ հայոց նախաքրիստոնեական Կարապետին:
Արդեն նշել էինք, որ բարեպաշտությունը փոխանցվել է Նոյի ժառանգ Հաբեթի ճյուղով: Ճիշտ էր Այվանխովի դիտարկումը: Ավելացնենք, որ հայոց բարեպաշտության մասին արձանագրությունը թողել է Կոմմագենեի Անտիոքոս Ա Երվանդունին մ.թ.ա. առաջին դարում, Նեմրութ սարի դիցահամալիրում՝ նվիրելով համալիրը իր բարեպաշտ նախնիներին:
Սերունդներին թողած բարեպաշտության այս պատգամը ամփոփում է հայոց Արեւորդիների բարեպաշտության քաղաքակրթական արժեքը, որը եւ մեզ հնարավորություն տվեց վերականգնել ջրհեղեղից հետո արարած հայոց գերագույն բարեպաշտների շարքը, որը մեզ համար այսպիսին է.
1.Հաբեթ-Մանու – բարեպաշտ արեւորդիների հայր,
2.Հայկ-Մանու – հայոց բարեպաշտ նահապետ հայր,
3.Արամազդ-Մանու – հայոց բարեպաշտ աստվածների հայր,
4. Միհր-Մանու – հայոց բարեպաշտ աստված,
5. Սանասար-Մանու – հայոց բարեպաշտ հայրենաշենների հայր,
6.Արա-Մանու կամ Արա-գեղեցիկ – հայոց բարեպաշտ առաքինության հայր,
7.Մելիքսեթ-Մանու – բարեպաշտ Ուսուցիչների հայր,
8. էր-Մանու – հայոց բարեպաշտ Վանի թագավորների հայր,
9.Օրոնտոս-Մանու – հայոց բարեպաշտ Երվանդունիների հայր,
10.Հիսուս-Մանու կամ Վայվասվատա Մանուանտարա, երկու Մանուների միջեւ – բարեպաշտ հայր,
11. Տիգրան-Մանու – հայոց բարեպաշտ հավասարության հայր,
12.Պապ-Մանու – հայոց բարեպաշտ իրավունքի հայր,
13. Մեսրոպ Մաշտոց – հայոց բարեպաշտ Ուսուցիչ,
14.Սավառնի-Մանու – հայոց բարեպաշտության, հավասարության, իրավունքի եւ կատարելիության հայր:
Այս պահին Հայոց Աշխարհը ավարտում է 7-րդ բարեպաշտ Ուսուցիչների հայր, Մելիքսեթ-Մանուին ներկայացնող հայոց Արեւորդիների բարեպաշտության եւ իրավունքի համար նահատակված Պապ-Մանու թագավորի շրջանը, եւ մտնում ենք մեր համար այնքան սպասված 8-րդ շրջանը, այ-սինքն՝ բարեպաշտ հայրենաշենների հայր Սանասար-Մանուի, կամ Սասուն տան հիմնադիր Սանասարի շրջանը, որի անունն է ըստ Սանսկիտի կամ Դիվանագարի լեզվի՝ Սավառնի Մանու (բառացիորեն՝ սարից սար թռչող Մանու, նաեւ արեւի մարդ), որը համահունչ է հայոց այն մտքին, որ Մհերը դուրս պետք է գա Ագռավաքարից:
Կարեւոր է ճիշտ ընկալել, թե ինչ է նշանակում՝ լինել եւ մնալ բարեպաշտ: Տվյալ դեպքում խոսքը Արարիչ եւ մարդ փոխհարաբերության մա-սին է, որը ամրագրված է նախաջրհեղեղյան եւ հետջրհեղեղյան պատմությունների մեջ: Բարեպաշտ Մելիքսեթն է ձեռնադրել Աբրահամին, որը ժամանակավոր ընդունել էր բարեպաշտությունը եւ ով այդպես էլ չընդունվեց որպես վերջնական ճշմարտություն եւ չփոխանցեց իր հա-ջորդ սերունդներին: Ավանդաբար արեւապաշտական գաղափարախոսությունը ամբողջական մեկ քաղաքակրթական համակարգ էր, իսկ կրոնական վերնախավը էթ-նիկական պատկանելության առումով հիմնականում միատար էր եւ բաղկացած էր հայերից: Արեւմուտքի եւ Մերձավոր Արեւելքի հնագույն կրո-նական մշակույթի պատմության մեջ՝ ըստ Հին կտակարանի, մենք տեսնում ենք Հայոց Բուն Հավատամքը՝ այսինքն արեւապաշտությունը որպես քաղաքակրթական համակարգ, որը ներկայացնում է Մելիքսեթը: Հետեւաբար, երբ խոսում ենք Մերձավոր Արեւելքի կրոնական համակարգի փաստական հիմքերի մասին, ապա պետք է հասկանանք, որ խոսքը հայոց բարեպաշտության մասին է:
Այսպիսով, հայոց բարեպաշտության մասին առաջին անգամ գրավոր հանդիպում ենք Հին կտակարանում, որն ուղղակիորեն կապված է արդեն Աբրահա-մի հետ, որը ձեռնադրվել է Մելիքսեթի կողմից, իսկ Մելիքսեթի էթնիական պատականելությունը հիմնավորվում է Հին կտակարանում օգ-տագործված սույն հայերեն բառերով.
Հարավնա – բառացիորեն՝ նա վերածնվեց, հարավ,
Հեր-Տոշավ – բառացիորեն՝ հոր բաժինը տաշող,
Ասոր Տեասէր – բառացիորեն՝ այս որ տասն էր:
Մելիքսեթը Մերձավոր Արեւելքում կրոնի մեջ համարվեց եւ համարվում է մեկ աստվածության հիմնադիր, հետեւաբար՝ կարող ենք ասել, որ հայոց բուն արեւապաշտական հավատամքը եւ հայոց էթնոսը Մելիքսեթի գործունեությամբ, Հին կտակարանով, ի լուր աշխարհի՝ ճանաչված է որ-պես բարեպաշտ:

Արամ  Մկրտչյան, մշակութաբան, ազգագրագետ

Գերմանիա, 14.05.2011թ.