АРМИНФОЦЕНТР: 

Պատմության մութ ծալքերից՝ առանց գրաքննության, բայց պատասխանի իրավունքով - 

Սարերից թեքվածը, շեղվածը - «... Եհովա - Ես այն եմ»

Благочестивая гора - Старозаветные названия: 

Комментарии: Не тенденциозные, а соответствующие действительности.

Բարեպաշտ սար - Հինկտակարանյան անվանումներ. մեկնաբանություններ ոչ թե ըստ միտումի, այլ՝ ըստ իրականության

2-րդ մաս

(Սկիզբը նայեք այստեղ)

Պատմականորեն ձեւավորվել է այնպես, որ որոշ անուններ, աշխարհագրական տարածքների անվանումներ, պատմական կամ ավանդաբանական իրադարձություն-ներ մեկնաբանվում են այս կամ այն անհրաժեշտությունից ելնելով: Այս պահին մեզ հայտնի է, որ Հին կտակարանում օգտագործվող տերմինների մի մասը հայկական է, եւ դա օրինաչափ է: Օրինաչափ այնքանով, որ հիմքում պետք է դրված լինեն գաղափարախոսի լեզվամտածողությունը եւ նրա ստեղծած տերմինները: Շատ ուսումնասիրողներ հաճախ միտումնավոր լռում են, որ գործ ունեն հայերենի հետ, ուստի տերմինները մեկ-նաբանելու ժամանակ, հայկական միտքը թաքցնելու նպատակով, ապարդյուն ճիգեր են գործադրում, սակայն աշխատանքի վերջում ստիպված տալիս են այն մեկնաբանությունը, որն ի սկզբանե դրված է բառի մեջ եւ հասկանալի է միայն հայերենում: Այս առումով բացառություն չեն նաեւ Հին կտա-կարանի ավանդապատումների եւ պատմությունների մեջ մեզ հայտնի այն տերմինները, որոնց կանդրադառնանք հոդվածում եւ կտանք մեկնաբանութ-յուններ:

Մերձավոր Արեւելքում արեւապաշտական եւ լուսնապաշտական գաղափարախոսության պայքարը Եգիպտոսից տեղափոխվեց Պաղեստին: Եգիպտական պատմաբան Մանեֆոնն ասում է, որ այն բանից հետո, երբ Եգիպտոսից հիքսոսները՝ այսինքն հուրրիները հեռացան, Պաղեստինում կառուցեցին Տիան-նա քաղաքը, որը հետագայում հրեաների կողմից կոչվեց Իերուշալայմ, իսկ մեր մշակույթի մեջ ամրացավ Երուսաղեմ անունով: Ավելացնենք միայն, որ Տիաննան շումերական աստվածուհու անունն էր:
Սկզբից նշենք, որ Իերուշալայմ անունով քաղաքը Հին Կտակարանում հիշատակվում է «Հա-Շեմ-յիրէ» եւ «Շա լեմ» անուններով, որոնք հետագա-յում պետք է դառնային Իերուշալայմ: Շրջանցելով մանրամասները՝ ասենք միայն. ըստ Հին Կտակարանի՝ Արարիչը միացրեց «Հա-Շեմ-յիրէ» եւ «Շա լեմ» երկու անունները եւ հիքսոսների կողմից կառուցված Տիաննա քաղաքին տրվեց Իերուշալայմ նոր անունը, որը, ըստ հրեա մեկ-նիչների, բառացիորեն նշանակում է «երկու սար եմ», հայտնի տարբերակը՝ Երուսաղեմ:
Մեկնաբանենք եւ վերականգնենք Երուսաղեմ տերմինի նախնական տարբերակը, կ տառը սղվել է, այնուհետեւ ու սաղեմ, որը հարկավոր է կարդալ ու սար եմ, ղ-ի անցումը լեզվի մեջ օրինաչափ է, ստանում ենք երկու սար եմ:
Հրեական մեկնաբանները «երկու սար եմ» գաղափարական երեւույթը ներկայացնում են հետեւյալ կերպ. Արարիչը չէր ցանկանում նեղացնել բարե-պաշտ Սար Մալկի-Ցեդեկ-ին, որը ապրում էր «Հա-Շեմ-յիրէ» քաղաքում (հիշենք նաեւ, որ բարեպաշտությունը ուղղակիորեն կապվում է հա-յոց էթնոսի լուսավորչական գործունեության հետ իր սկզբից առ այսօր): Արարիչը չէր ցանկանում նաեւ նեղացնել երկրորդ Սարին՝ Աբրահա-մին, որը ապրում էր «Շա լեմ» քաղաքում: Շա լեմ տերմինը Հին կտակարանում ուղիղ իմաստով համարժեք է «սար եմ» մտքին, երկրորդ սարը կամ Աբրահամը այդպես կարող է ներկայանալ միայն ամբողջական եւ կատարյալ իրական տիրակալի, առաջին Սարի՝ Մալկի-Ցեդէկ-ի ներկայությամբ: Շա լեմը եւ Աբրահամը, ըստ Հին կտակարանի, ուղղակիորեն կապված են Մալկի-Ցեդէկի գործունեության եւ գաղափարախոսության հետ: Առաջին Սար Մալ-կի-Ցեդէկի գործունեությունը Հին կտակարանում ներկայացվում է ընդամենը երկու ոլորտներում:
Առաջին, Մալկի-Ցեդէկը Երուսաղեմ քաղաքի բարեպաշտ տերն է, ներկայանում է որպես քահանայապետ: Հստակ պետք է ասենք, որ Մալկի-Ցեդէկը ներկա-յանում է որպես բարձրագույն արեւապաշտական քուրմ, որին ենթակա էր, ըստ Հին կտակարանի, Աբրահամը կամ երկրորդ սարը: Մելքիսեթն է Մերձա-վոր Արեւելքի առաջին բարեպաշտը: Սույն փաստը ամրագրված է Հին Կտակարանում: Հիշենք, բարեպաշտությունը ուղղակիորեն կապվում է հայոց էթնոսի լուսավորչական գործունեության հետ: Աբրահամը օգտվեց արեւապաշտական բարեպաշտ քրմապետ Մելիքսեթի լուսավորչական գիտելիքներից եւ հեռացավ Եգիպտոս՝ կուտակված գիտելիքների շրջանակներում իրականացնելու իր ծրագիրը: Այստեղ ավելացնենք նաեւ, որ բարեպաշտ Մելիքսեթը Հայոց Աշխարհում հայտնի էր Կարապետ, Տիր, նաեւ Հովհաննես անուններով, Սասնա Տան էպոսում Մալկի-Ցեդէկը ներկա է որպես Մելիքսեթ քահա-նա, ուստի եւ մենք այս եւ հետագա հոդվածներում կօգտվենք Մելիքսեթ անունից: Երկրորդ, նա hարկահավաք է եւ հավաքում է տասներորդական մասը: Ինչպես այդ մասին գրված է, Մելիքսեթը, որպես բարձրյալ Աստծո քահանա, օրհնեց Աբրահամին, իսկ վերջինս տասանորդ տվավ նրան (տե՛ս Ծննդ.ԺԴ,18-20): Հին կտակարանում Մելիքսեթի երկրորդ գործունեությունը ներկայացվում է «Ասոր Տեասէր» այսինքն, «առանձնացնել տասնե-րորդը» եւ «Կիդէյ լեհի տաշեր»-կտրել, տաշել եւ առանձնացնել տերմինով:
Այս վկայությունից հետեւում է, որ Աբրահամը ընդունել է արեւապաշտ Մելիքսեթի քահանայությունը եւ վճարել տասանորդով:
Մելիքսեթին ներկայացնող բարձրագույն տերմիններն են «Հաարավնա»-թագավոր, «Հեր-Ցէդէկ», «Հեր-Տոշավ», «Ասոր Տեասէր»: Նշված բառերը եւ բա-ռակապակցությունները հայերեն են: Այս բառերով եւ բառակապակցություններով ներկայացված Մելիքսեթը, ըստ հրեա մեկնիչների, շատ բարոյա-կան, բարեպաշտ եւ մեծահոգի անձնավորություն էր: Հիշենք նաեւ, որ ըստ Հին կտակարանի, Մելիքսեթը խոստացել էր մնալ Նոյի պատվիրաննե-րին հավատարիմ: Ավելորդ չէ նշել, որ Նոյի պատվիրաններին հավատարիմ մնաց Հաբեթը իր ճյուղով: Մելիքսեթին եւ նրան ներկայացնող տեր-միներին մենք կանդրադառնաք հաջորդ հոդվածում: Այս հոդվածում միայն շեշտենք, Մելիքսեթը բարեպաշտ է եւ հիքսոսների կառուցած Տիաննա, Հին կտակարանի Հա-Շեմ-յիրէ եւ Շալեմ քաղաքի տիրակալն է:
Հին կտակարանից ներկայացնենք նաեւ Արանիյա, «գոռեն»-խոր կամ հոր (ցորենը պահելու տեղ), Հորիբ-hor ribilis բառերը եւ «գորէն հաավարնա հայեվուսի» բառակապակցությունը, HAA-VARNA-ն նույն «ԱՐՈՆՅԱ» կամ «պահարան, արկղ, տապան»: Սույն տերմինների եւ բառակապակցություն-ների շարքը հայկական է եւ կապված է արեւապաշտական գաղափարախոսության հետ: Արանիյա, Արավնա կամ Օրնան տերմինները կապված են հուրիական ներկա-յացվող HAA-VARNA-ԷՎԵՐՆԱ բառի հետ, որը ներկայացվում է «պարոն» կամ ունի այդ իմաստը: Հայերենում բառը ունի «այն, որ վերեւում է» իմաստը:
Իր կատարած մեղքերին թողություն տալու համար, հրեաների Դավիթ թագավորը խնդրանքով դիմում է Գադ աստծուն եւ ստանում է նրանից այսպի-սի պատասխան.- Գնա եւ զոհ դիր ամենաբարձրյալի զոհասեղանին՝ «Արանիյաի հումնեյում»: Ըստ հրեա մեկնիչների, «Արանիյա», «Արան»-նշա-նակում է աստվածատուր կամ աստվածային: «Իյա»-ն վերջածանցը ցույց է տալիս նրա աստվածային լինելը: Ըստ մեկ այլ կարծիքի, Հին կտակարանի «Արան-Ա-րոն» տերմինը նշանակում է՝ այն, ինչից, որ լույս է գալիս, այսինքն՝ սա այն կետն է, որտեղ բացվում է ամենակարողի լույսը: Կարելի է ենթադրել, որ անունը ունի նաեւ հավաքական, ամփոփող եւ ընդհանրացնող իմաստ:
Մեր քննախուզության հաջորդ խնդիը կապված է «Իզրաել» բառի ծագումնաբանության հետ: Հրեա անունով մեզ հայտնի ժողովուրդը իրեն կո-չել է «Իզրաել» եւ «Իզրաելի որդիներ»: «Իվրի» բառի ծագումնաբանությունը մասնագետները կապում են երկու աղբյուրի հետ: Առաջինը կապվում է Էվեր-Խա-Նա-Խար (նշանակում է վերեւից, մյուս կողմից կամ գետի մյուս ափը) բառակապակցության հետ եւ ներկայացնում են, որ այն արամեական լեզվով է: Մեր կարծիքով՝ արամեական կոչվող լեզուն հայոց լեզվի հնագույն բարբառներից է եւ բացարձակապես կապ չունի սեմական լեզվաընտանիքի հետ:
Այսպիսով՝ Էվեր-Խա-Նա-Խար-ն ունի աշխարհագրական ենթատեքստ, եւ միտքը հնչում է հայերեն ու հասկանալի է առ այօր:
«Իվրի» տերմինը, ըստ հրեական մեկնիչների, կապված է «էվեր» բառի հետ, որը հրեական մշակույթում ընկալվում է «ուրիշ, մյուս», իսկ ուղ-ղակի իմաստով վերեւից, ոչ թե երկնքից իմաստով, այլ՝ աշխարհագրորեն: Այս բացատրությունից հետո միայն կարող ենք հաստատել եւ ասել, ա-յո, բառը ճիշտ է մեկնաբանվում, քանի որ, մեկնաբանությունը համահունչ է «վեր» հայկական բառի իմաստի հետ: Հայերենում «իվրի», «էվեր» բառերը մեկ իմաստ են արտահայտում՝ «վրայից կամ վերեւից», «իվրի», «էվեր» բառերը ունեն նույն արմատը:
«Իզրաել» տերմինի առաջացման երկրորդ հիմքը համարվում է «Հաբիրու» տերմինը: Աքադական լեզվի ուսումնասիրողների կողմից տերմի-նը նրեկայացվում է «նրանք, որ գալիս են» իմաստով, աքքադական համարվող «Հաբիրու» տերմինը հայերենում բառացիորեն նշանակում է «միշտ բերող»: Իսկ ի՞նչ բերող, – հարցի պատասխանը դրված է Իցրաել տերմինի մեջ:
Ներկայացնենք գիտական շրջանակներում ընդունված «Իզրաել» տերմինի ծագման տեսության ամփոփ շարադրանքը, նաեւ «Իզրաել» տերմինի ըն-դունված մեկնաբանությունը, որը կարեւոր է մեր հաջորդ եզրակացության համար:
Իս/րա/ել-Ից/րա/ել – մեկնաբանվում է որպես «աստվածամարտիկ» Իզրաիլ- /Իզրաէլ-որպես սկիզբ: Արմատները հնարավոր է արտասանել նաեւ «Էզ-րաէլ»: Սա կարելի է բացատրել որպես «աստծո օգնություն»:
Հիմք ընդունելով հրեական ազգի եւ պետության անվան ծագումնաբանության իրենց իսկ հրեաների կողմից տրված բացատրությունը՝ մեր վեր-լուծությունը հանգեցնում է հետեւյալ եզրակացության, որ «Իսրաել» անվան ծագումնաբանությունը կապված է հակամարտության, այլ ոչ թե աստվածամարտիկ լինելու հետ, ինչպես մշտական փորձ է արվում ներկայացնելու: Հայերենում Իս/հրա/ել/Ից/րա/ել տերմինը ունի «կրակի մեջ ընկած» իմաստը:
Անդրադառնանք նաեւ հրեա տերմինին: Ընդունված է ասել, որ հրեա անունը դրվել է Սեմի յոթերորդ սերնդի վրա հարեւանների կողմից: Ավելաց-նելով, հրեա տերմինի իմաստի եւ ծագումնաբանության ամբողջ մեկնաբանությունը ամփոփված է «Հայկ եւ Բելի» հակամարտության մեջ, որտեղ ուղղակիորեն մատնանշված է հրված կողմը, հեռացված լինելը արմենոիդական հրապաշտական գաղափարախոսությունից: Հրեա տերմինը շատ հաճախ մեր կողմից հասկացվում է որպես կրակոտ կամ զայրացած, խիստ ջղայնացած, որը նույնպես ճիշտ է, բայց ոչ ամբողջական: Բառի հիմնական բաղադ-րիչը հեռացվածն է կամ հրվածը:
Դավանաբանության մեջ անբացատրելի կամ դժվար բացատրելի խնդիրներից մեկը Սինա կամ Խորիվ(Հորիվ) սարի անվան ծագումնաբանությունն է, Մերձավոր Արեւելքում եւ Միջագետքում որեւէ սար հստակ նույնացված չէ Հին կտակարանի Սինա կամ Խորիվ (Հորիվ) սարի հետ: Սարը, որ այժմ վկայակոչվում է որպես Սինա, չի համապատասխանում Հին կտակարանի մեջ նշված Սինա սարին: Ըստ Հին կտակարանի, այն, ինչ տեղի է ունենում Սինա սարի վրա, ֆիզիկակապես համապատասխանում է հրաբուխի երեւույթին, իսկ այսօրվա մատնանշված սարը հանգած հրաբուխ չէ: Որտե՞ղ փնտրել հրեա-կան գաղափարախոսության մեջ երկխոսության խորհրդանիշ Սիոն, Ցիոն, Հորիբ, Հորվ անունով սարը, սա էլ մեկ առանձին խնդիր է:
Հրեական մեկնաբանները Սիոն սարի անվանը տալիս են բավականին հետաքրքրական բացատրություն, որը այսպիսին է՝ «սյունե սար» կամ «սարի սյուն»: Կատարելով որոշակի հետազոտական աշխատանքներ լեզվի եւ կրոնի մեջ՝ մենք կարող ենք համոզված ասել, որ որեւէ սխալ չկա, բացատրութ-յունը կատարված է շատ ճիշտ, կա աննշան փոփոխություն բառակազմության մեջ, որն ինքնին հասկանալի է: Փորձենք հրեական մեկնիչների կող-մից Սիոն տերմինի բացատրության ճշտությունը ստուգել հայերենի օգնությամբ: Գրաբարում կա «սիվն» բառը, որը կարդում ենք «սյուն», թանձրացական գոյական է, բառացի նշանակում է «ուղղաձիգ վեր բարձրացող առարկա, որը իր վրա է վերցնում որոշակի ծանրություն եւ ապահովում է մեկ ուրիշ առարկայի կայունությունը»: Ինչպես տեսնում ենք՝ «սյուն» եւ «սիոն» բառերը նույն իմաստն են արտահայտում:
Իսկ որն է պատճառը, որ երկու լեզուների մեջ «սյուն» եւ «սիոն» բառերը իրենց իմաստով եւ նույնիսկ տառահնչյունային կազմութ-յամբ համարժեք են եւ առնչվում են լեռնային լանդշաֆտին: Ի սկզբանե հայկական էթնոսը վարել է նստակյաց կյանք եւ համապատասխանաբար գի-տենք նաեւ, որ հայ էթնոսը ձեւավորվել է Հայական Բարձրավանդակում՝ այսինքն սարերում, բնականաբար լեռնային լադշաֆտը հայոց կենցաղի մասն է կազմում, ուստի եւ սար տերմինը կարող էր ստեղծվել միայն իրեն հատուկ միջավայրում:
Վերը բերված տերմիններին լրացուցիչ պարզաբանում տալու համար մենք ունենք նաեւ այլ աղբյուրներ, որոնք նույնպես հաստատում են, որ տերմինները եւ բառերը հայոց մշակույթի եւ լեզվամտածողության արդյունք են: Սակայն այս հոդվածի շրջանակներում մենք կբավարարվենք հետեւյալ եզրակացությամբ: Հրեական էթնոսը, վարելով քոչվորական կյանք հարթավայրերում եւ զբաղվելով անասնապահությամբ, բնականաբար չէր կարող ստեղծել այն տերմինները, որոնք մենք ներկայացրեցինք, քանի որ նշված տերմինները դուրս են քոչվորի կենցաղից: Քոչվորական կենսամտածողությունը իր հիմքում կապված է քոչվոր էթնոսի կողմից ստեղծված լեզվամտածողության հետ, որն ուղեկցելու է տվյալ էթնո-սին իր հետագա ամբողջ պատմության ընթացքում՝ շեշտելով տվյալ էթնոսի քոչվորությունը քաղաքակրթության մեջ:

Շարունակելի

Արամ  Մկրտչյան, մշակութաբան, ազգագրագետ