 АРМИНФОЦЕНТР: Батумский Договор о мире и дружбе между османским имперским правительством и Республикой Армения, заключен 4 июня 1918 в Батуме. Договор был подписан в условиях агрессии Турции против Закавказья и представлял собой принудительный акт, обусловленный полным военным превосходством Турции и слабостью Республики Армении, образовавшейся лишь неделю назад (28 мая 1918), после распада Закавказской Демократической Федеративной Республики. Еще 14 мая турецкая делегация, в ходе переговоров с делегацией Закавказья, потребовала от нее предоставить возможность «использовать дружественным образом железнодорожную линию Александрополь-Джульфа». Не дожидаясь ответа, на следующий день турецкие войска заняли Александрополь. 15 мая Н. Жордания и немецкий генерал фон Лоссов, до официального роспуска Закавказского сейма, тайно пришли к соглашению относительно объявления независимости Грузии. Такая же договоренность была достигнута между турецкой делегацией и мусаватистами относительно провозглашения независимости Азербайджана. 26 мая сейм заявил о своем роспуске. В этих условиях Армения объявила о своей независимости (28 мая 1918) и вступила в переговоры с Турцией. Батумский договор состоял из 14 статей. По ст. 1-й между Османским имперским правительством и правительством Республики Армении устанавливались мир и постоянная дружба. Ст. 2-я определяла границу Османской империи с Грузией, Арменией и Азербайджаном; территория Республики Армении ограничивалась частью Ереванского уезда и несколькими сопредельными районами—общей площадью около 10 тыс. кв. км. По ст. 4-й правительство Османской империи обязывалось оказать правительству Республики Армении помощь оружием—в случае, если последнее запросит эту помощь—-«для обеспечения порядка и спокойствия в стране». Эта статья предоставляла Турции возможность использовать любой повод для оккупации Армении. Правительство Республики Армении обязывалось не допускать формирования на своей территории каких-либо вооруженных банд (ст. 5-я). Статьи 6—10 предусматривали меры по защите прав мусульманского населения Армении, а также по использованию железных дорог, почты, телеграфа и т. д. По ст. 11-й правительство Республики Армении обязывалось после подписания договора незамедлительно эвакуировать все армянские вооруженные силы из Баку. Все те статьи Брест-Литовского договора, которые не противоречили данному договору, оставались в силе (ст. 12). В ст. 14-й излагались условия ратификации договора. Были подписаны также дополнительные протоколы: об использовании шоссейных дорог Армении, безотлагательной демобилизации армянских вооруженных сил и другие. Турецкое правительство получало право иметь в Армении своих военных комиссаров, которые должны были наблюдать за беспрепятственным передвижением турецких войск по дорогам Армении и обеспечением их продовольствием. В тот же день, 4 июня, турецкое Правительство заключило в Батуме договор с Грузией, по которому Турция получила Карс, Ардвин, Ардаган, Батум, Ахалцха, Ахалкалак. Батумский договор явился первым внешнеполитическим актом Республики Армении. По этому договору Армения ставилась в зависимость от Турции. Грабительский Батумский договор имел недолгую жизнь. Поражение Турции в первой мировой войне, подписание Мудросского перемирия 1918 и аннулирование Брест-Литовского договора позволили правительству Республики Армении отменить Батумский договор. В начале декабре 1918 турецкие войска были выведены из всего Закавказья, в апреле 1919 они оставили Карсскую область. От имени турецкого правительства договор подписали Халил бей и Вахиб Махмед паша, от имени правительства Республики Армении — А. Хатисян, О. Качазнуни, М. Пападжанов.
Публикуем полный текст Батумского договора от 4 июня 1918 года на армянском языке, предоставленный редакцией журнала "Ухт Арарати"
ՀԱՇՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԲԱՐԵԿԱՄՈՒԹՅԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐ ՕՍՄԱՆՅԱՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋԵՎ
Բաթում, 4 հունիսի,1918թ.
Օսմանյան կայսերական կառավարությունը` մի կողմից և իրեն անկախ հռչակած Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը` մյուս կողմից, փոխադարձաբար համաձայնվելով երկու կողմերի միջև հաստատել բարեկամական, բարիդրացիական հարաբերություններ` քաղաքական, իրավաբանական, տնտեսական և մտավոր բնագավառներում, իրենց լիազորներ նշանակեցին հետևյալ անձնավորություններին.
Օսմանյան կայսրությունը
Դեպուտատ արդարադատության մինիստր և պետական խորհրդի նախագահ, Նորին գերազանցության Խալիլ բեյին` առաջին պատվիրակ, և
Կովկասյան ռազմաճակատի օսմանյան զորքերի գլխավոր հրամանատար, Նորին գերազանցություն գեներալ-լեյտենանտ Վեհիբ Մահմեդ փաշային` ռազմական պատվիրակ:
Հայկական հանրապետությունը
Պարոն Ալեքսանդր Խատիսովին` պատվիրակության նախագահ.
Պարոն Ռուբեն Քաջազնուն` պատվիրակ:
Պարոն Միքայել Պապաջանովին` պատվիրակ:
Սույն անձինք, ծանոթանալով երկու կողմերի լիազորություններին և գտնելով դրանք ըստ պատշաճի, համաձայնվեցին հետևյալ դրույթների վերաբերյալ:
Հոդված I
Օսմանյան կայսերական կառավարության և հայկական հանրապետության կառավարության միջև հաստատվում են հաշտություն ու մշտական բարեկամություն:
Հոդված II
Ներքոհիշյալ ուղղությունն ունեցող սահմանագիծը բաժանում է Օսմանյան կայսրությունը Վրաստանի Հանրապետությունից, Հայաստանի Հանրապետությունից և Ադրբեջանի Հանրապետությունից:
Հոդված III
Հայկական Հանրապետության կառավարության և Ադրբեջանի Հանրապետության կառավարության միջև կնքված, նրանց փոխադարձ սահմանների որոշմանը վերաբերող համաձայնագիրը կհաղորդվի Օսմանյան կայսերական կառավարությանը:
Հոդված IV
Օսմանյան կայսերական կառավարությունը պարտավորվում է զենքի ուժով օգնություն ցույց տալ Հայկական Հանրապետության կառավարությանը այն դեպքում, եթե վերջինս այդ օգնությունը կխնդրի նրանից` երկրում կարգն ու հանգստությունն ապահովելու համար:
Հոդված V
Հայկական Հանրապետության կառավարությունը պարտավորվում է գործուն կերպով հակազդել, որպեսզի ոչ մի բանդա չկազմավորվի և չզինվի իր տերիտորիայի սահմաններում, ինչպես և զինաթափել ու ցրել բոլոր բանդաները, որոնք կփորձեն թաքնվել այնտեղ:
Հոդված VII
Պայմանավորվող կողմերը պարտավորվում են փոխադարձաբար թույլ տալ ամեն հնարավոր թեթևացում երկաթուղային տրանսպորտի նկատմամբ, սահմանելով ու կիրառելով իջեցված տարիֆներ: Մասնավորապես, երկաթուղիների կառուցման, շահագործման ու պահպանման, կամ այլ ամեն տեսակի հասարակական աշխատանքների համար անհրաժեշտ նյութերի տեղափոխման նկատմամբ կկիրառվեն հատուկ իջեցված տարիֆներ:
Հոդված XI
Հայկական Հանրապետության կառավարությունը պարտավորվում է գործադրել բոլոր ջանքերը, որպեսզի սույն պայմանագրի ստորագրումից հետո Բաքու քաղաքից անհապաղ էվակուացվեն այնտեղ գտնվող բոլոր հայկական զինվորական
ուժերը, ինչպես և ապահովել, որ այդ էվակուացումը առիթ չտա որևէ ընդհարման:
Հոդված XII
Բրեստ-Լիտովսկում Օսմանայան կայսրության ու նրա դաշնակիցների և Ռուսաստանի միջև կնքված հաշտության ընդհանուր և լրացուցիչ պայմանագրերի դրույթները, որքանով որ դրանք չեն հակասում ներկա պայմանագրին, ուժի մեջ են պայմանավորվող կողմերի համար:
Հոդված XIII
Սույն պայմանագրով որոշվող տերիտորիաների սահմաններից դուրս գտնվող զորքերը կէվակուացվեն պայմանագրի կնքումից հետո:
Հոդված XIV
Սույն պայմանագիրը կվավերացվի և վավերացված օրինակների փոխանակումը կկատարվի Կ.Պոլսում, մեկ ամսվա ընթացքում կամ ավելի վաղ, եթե դա հնարավոր կլինի: Այն ուժի մեջ կմտնի փոխանակման օրից:
Ի հաստատումն սրա` լիազորված անձինք ստորագրեցին հաշտության ու բարեկամության սույն պայմանագիրը և դրեցին իրենց կնիքները:
Ստորագրեցին` Խալիլ Ա. Խատիսով
Վեհիբ Ռ. Քաջազնունի
Մ. Պապաջանով
---------------------
Источник: Ջոն Կիրակոսյան, Ռուբեն Սահակյան, «Հայաստանը միջազգային դիվանագիտության և արտաքին քաղաքականության փաստաթղթերում` 1828-1923թթ.», «Հայաստան» հրտ., Երևան, 1972, էջ 531:
|
